Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

Иқтисодий мувозанат деб бир-бири билан ўзаро боғлиқликда ва таъсирда амал 
қиладиган иқтисодий жараёнлар, ҳодисаларнинг бир-бирига қарама-қарши бўлган икки 
ёки бир нечатомонининг тенг келган ҳолатигаайтилади. 
Шунинг учунҳам бутун 
иқтисодиётнинг мувозанати тўғрисида гап борганда, энг аввало унинг асосий кўрсаткичи 
сифатида ялпи талаб ва ялпи таклиф ўртасидаги тенглик эътиборга олинади. 
Иқтисодий мувозанатликнинг икки томони – қиймат ва нафлилик жиҳатидан тахлили 
Э.Шодмоновнинг тадқиқот ишларида анча батафсил берилган. Бунда мувозанатликнинг 
турли даражалари мазмунан фарқланилиб, умумий мувозанатликнинг қиймат ва нафлилик 
жиҳатидан таркиби алоҳида тасвирланган (18.2-расм). 
1
Основы экономической теории. Политэкономия: Учебник / Под ред. д-ра экон. наук, проф. Д.Д.Москвина. 
Изд. 3-е, исправл. – М.: Едиториал УРСС, 2003. –С.504. 

---

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
194 
18.2-расм. Умумиқтисодий мувозанатликнинг қиймат ва нафлилик жиҳатидан 
таркиби
1
 
 
Нафлилик – бу неъматларнинг инсон эҳтиёжини қондира олиш хусусияти, истеъмол 
қийматининг намоён бўлиши шаклидир. Ялпи талаб ва ялпи таклифнинг нафлилик 
жиҳатидан таркиби – бу жамиятдаги мавжуд талабларга тури, миқдори ва сифати бўйича мос 
келувчи товар ва хизматлар мажмуи ҳисобланади. Агар иқтисодиётда А, В, С ва бошқа 
турдаги товарлардан талабга етарли қийматда яратилган бўлса, бироқ уларнинг ҳар бири 
бўйича миқдор ва сифат жиҳатидан алоҳида талаб қондирилмаса, у ҳолда умумий мувозанат 
таъминланган деб бўлмайди. 
Иқтисодий адабиётларда билдирилган фикр-мулоҳазаларга асосланган ҳолда иқтисодий 
мувозанатлик намоён бўлишининг қуйидаги шаклларини келтириш мумкин (18.4-расм). 
1
Шодмонов Э. Мамлакатни модернизациялаш жараёнида иқтисодиётни мувозанатли ва мутаносибли 
ривожлантиришнинг асосий йўналишлари. Монография. Тошкент: Иқтисод-молия, 2010. 13 б. 
Миллий ишлаб чиқариш ҳажми – ялпи 
таклифнинг нафлилиги 
Жамият барча эҳтиёжлари – ялпи талабнинг 
нафлилик жиҳатидан таркиби 
Миллий ишлаб чиқариш ҳажми – ялпи 
таклифнинг қиймат жиҳатидан таркиби 
Жамият барча эҳтиёжлари – ялпи талабнинг 
қиймат жиҳатидан таркиби 
Инвестиция товарлари тури ва 
миқдори 
Истеъмол товарлари тури ва 
миқдори 
Соф экспорт таркибидаги товар ва 
хизматлар тури ва миқдори 
Давлат томонидан харид қилинувчи 
товар ва хизматлар тури ва миқдори 
Инвестиция товарлари тури ва 
миқдори 
Уй хўжаликлари томонидан истеъмол 
қилинувчи товар ва хизматлар тури ва 
миқдори 
Умумий мувозанатлик 
Инвестиция товарлари ва ишчи 
кучи қиймати 
Истеъмол товарлари қиймати 
Соф экспорт қиймати 
Давлат хариди қиймати 
Инвестиция сарфлари қиймати 
Уй хўжаликлари истеъмол сарфлари 
қиймати 

---