Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

ер рентаси – ер эгалигини иқтисодий жиҳатдан амалга ошириш 
(реализация қилиш)нинг шаклидир. 
Рентанинг моҳиятини тушунишдаги асосий 
қийинчилик 
тадбиркорлар 
ўртасида 
қайта 
тақсимланмайдиган қўшимча соф даромадни вужудга 
келиши 
шарт-шароит 
ва 
сабабларининг 
очиб 
берилиши ҳисобланади. Бундай ҳолат вужудга 
келишининг сабабларидан бири самарали хўжалик 
юритиш учун яроқли бўлган ерларнинг чекланганлиги 
ва қайта тиклаб бўлмаслигида ўз ифодасинитопади. 
Иккинчи сабаби – ерга ёки бошқа табиий ресурсларга 
мулкчилик объекти ёки хўжалик юритиш объекти сифатидаги монополиянинг мавжудлиги 
ҳисобланади. Учинчи сабаби эса, кўп мамлакатларда қишлоқ хўжалигидаги капитал узвий 
(органик) тузилиши, яъни доимий ва ўзгарувчи капитал ўртасидаги нисбатнинг пастлиги 
ҳисобланади. 
Ер участкаларининг унумдорлиги ва жойлашган жойидаги фарқлар натижасида 
вужудга келадиган қўшимча махсулот қийматнинг бир қисми рента шаклини олади 
ҳамда у дифференциал рента деб аталади. 
 
1
Ўзбекистон Республикаси «Ер кодекси». Т., «Ўзбекистон», 1999 й., 20-модда. 

---

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
142 
Дифференциал рента ўзининг келиб чиқиш шароитларга 
қараб дифференциал рента I ва дифференциал рента II га 
бўлинади. 
Дифференциал рента I ернинг табиий унумдорлиги 
билан боғлиқ бўлган, саноат марказларига, бозорларга ва 
алоқа йўлларига яқин жойлашган серунум ер участкаларида 
вужудга келади. 
Дифференциал рента I нинг ҳосил бўлишини 
шартли мисол ёрдамида кўриб чиқамиз (13.2-жадвал). 
13.2-жадвал 
Дифференциал рента I нинг ҳосил бўлиши 
 
Ер 
участ- 
каси 
Ижтимоий 
ишлаб 
чиқариш 
харажат- 
лари (сўм) 
Ўртача 
фойда 
(сўм) 
Ижти- 
моий 
қиймат 
(сўм) 
Ялпи 
маҳсулот 
(тонна) 
Маҳсулот- 
нинг инди- 
видуал 
қиймати 
(сўм) 
Ижтимоий 
қиймат – 
бозор 
нархи 
(сўм) 
Ялпи 
сотилган 
маҳсулот 
(сўм) 
Диффе- 
ренциал 
рента I 
(сўм) 
А 
8000 
2000 
10000 
20 
500 
500 
10000 
- 
Б 
8000 
2000 
10000 
25 
400 
500 
12500 
2500 
В 
8000 
2000 
10000 
30 
333 
500 
15000 
5000