Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

нарх ўзида фақатгина қиймат ёки 
нафлиликнинг бирини эмас, балки ҳар иккаласининг бир вақтда мавжудлигини ва 
уларнинг маълум миқдорини пул кўринишида ифода этади. 
Товардаги икки хусусият 
бирданига тан олинмаса, у пулда ифодаланмаса олди-сотди содир бўлмайди. Чунки 
товарнинг қиймати томонида сотувчининг манфаати, нафлилиги (истеъмол қиймати) 
томонида эса харидорнинг манфаати ётади. Товар эгаси товар ишлаб чиқариш сарфларини 
қоплаб, маълум даражада, иложи борича кўпроқ фойда олишни таъминлаши мумкин бўлган 
қийматни пул шаклида ўзлаштиришга интилса, харидор иложи борича сарфлаётганпулининг 

---

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
95 
Ижтимоий қийматнинг 
пулдаги ифодаси 
Ижтимоий 
қиймати 
Қиймати 
Нархи 
Товар 
Ижтимоий зарурий сарфлар 
(меҳнат ва моддий) 
Ижтимоий нафлиликнинг 
пулдаги ифодаси 
Ижтимоий 
нафлилиги 
Нафлилиги 
(истеъмолқиймати) 
Реал маҳсулот, яратилган товар 
ва хизматларнинг ўзгармас 
баҳодаги суммаси суммаси 
Номинал маҳсулот, яъни товар 
ва хизматларнинг жорий 
нархдаги қиймати 
Жорий, яъни ўзгарувчи 
нархларда 
Ижтимоий 
қиймати 
Товар ва хизматларнинг 
пулдаги ифодаси 
Яратилган товар ва хизмат-лар 
қийматини ҳисоблаш 
Яратилган товар ва 
хизматлар 
Ўзгармас ёки қиёсий 
нархларда 
Ижтимоийнафлили 
ги 
ҳар бир бирлигига кўпроқ нафлилик (истеъмол қиймати) олишга ҳаракат қилади. Уларнинг 
манфаатлари тўғри келган нуқтада, даражада нарх ўрнатилиб, товар-пул алмашуви, олди- 
сотди содир бўлади (9.1-расм). 
9.1-расм. Товардаги икки хил хусусиятларнинг нархдаги ифодаси 
 
Бу расмдан товарнинг нархи маълум бир иқтисодий жараённи ифода этувчи мустақил 
илмий тушунча эканлиги, товарнинг икки хусусиятига асосланишини, улар билан чамбарчас 
боғлиқликда ўзгаришини кўриш мумкин. Ундан ташқари, ҳозиргача иқтисодий фанларда 
реал ҳаётда турли-туман товарлар ва хизматлар нафлилигини, уларнинг ўзгаришини бир 
кўрсаткичга келтириб ҳисоблашнинг пул кўринишидан бошқа ўлчами топилган эмас. 
Нафлиликнинг маржиналистлар томонидан киритилган шартли ўлчами – ютиль (инглизча 
utility – нафлилик) ҳам турли товарлар нафлилиги ҳисобини олиб боришга қодир эмас. 
Булардан хулоса қилиб айтиш мумкинки,