Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

номоддий неъматларни ишлаб чиқариш 
(масалан, мусиқа асарлари, бадиий ва илмий асарлар, ихтиро ва кашфиётлар) ва 
номоддий 
хизматлар кўрсатиш 
(ҳуқуқий маслаҳатлар бериш, ўқитиш, малака ошириш ва бошқалар)га 
ажралади. 
Моддий ишлаб чиқариш соҳаси ўз навбатида икки бўлинмадан иборат бўлиб, биринчи 
бўлинмада 
ишлаб чиқариш воситалари 
(станок, машина, асбоб-ускуна, транспорт 
воситалари, хомашё ва турли материаллар) яратилса, иккинчи бўлинмада эса 
истеъмол 
буюмлари 
ишлаб чиқарилади. 
Бозор иқтисодиёти шароитида ҳар қандай ишлаб чиқариш, бир томондан 
истеъмол қийматини (нафлиликни) яратиш ва кўпайтиришдир, иккинчи томондан, 
моддий воситалар ва меҳнатнинг сарфланиши, янги қийматнинг яратилиши, бошқача 
қилиб айтганда, қийматнинг ўсиш жараёнидир. 
Бу ишлаб чиқариш жараёнининг икки 
томонлама хусусиятидир. 
Ишлаб чиқариш воситалари нафлиликни яратишда тўлиқ қатнашади, қийматнинг 
ташкил топишида эса қисман, яъни унинг эскирган қисми қатнашади. Бу ишлаб чиқариш 
жараёнида қатнашаётган айрим табиий кучлар (масалан, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини 
етиштиришда тупроқ унумдорлиги, қуёш ва шамол энергияси) қийматга эга эмас, шунинг 
учун улартоварнинг нафлилигини ҳосил қилишда омил сифатида қатнашсада, лекин 
қийматнинг ташкил топишида, унинг кўпайишида қатнашмайди (2.4-расм). 
Номоддий 
неъматларни 
ишлаб чиқариш 
Номоддий 
хизматлар 
кўрсатиш 
Моддий 
хизматлар 
кўрсатиш 
Моддий 
неъматларни 
ишлаб чиқариш 
Номоддий ишлаб чиқариш 
Моддий ишлаб чиқариш 
Ишлаб чиқариш 

---

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
20 
2.4-расм. Товар ва хизматлар нафлилиги ва қийматининг