Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро мухандислик технология институти

 
1.3-расм. Табиий газларни амин эритмалари ёрдамида нордон 
компоненлардан тозалаш. 
 

---

44 
Адсорбция жараёнининг физик-кимёвий асослари. 
Газларнинг қаттиқ ютувчилар(адсорбентлар)да ютилиш жараёнига 
адсорбциядейилади. Қаттиқ юзадан газларнинг ажралиб чиқиши, яъни 
адсорбцияга тескари бўлган жараён 
десорбция
дейилади. Адсорбцион 
жараёнлар газ ва қаттиқ фазаларнинг иштироки билан кечади. 
Адсорбцияда модда газ фазасидан қаттиқ фазага ўтиши кузатилса, 
десорбцияда унинг тескариси қаттиқ фазадан газ фазасига ўтади.
Амалиётда кўпинча алохида компонентлар маълум миқдорда қаттиқ 
юзаларда ютилиши мумкин бўлган газли аралашмалар адсорбция 
қилинади. Газли аралашманинг ютилмайдиган қисми инерт газлар деб 
айтилади. 
Қаттиқ юза, фаза ютувчи(адсорбент) дан ва газ фазасидан 
адсорбцияланган (ютилган) компонентдан ташкил топган. Агар ютувчи 
молекуласи ва газ аралашмасидан адсорбцияланган компонент молекуласи 
ўртасида ўзаро кимёвий таъсирлашиш содир бўлмаса, бу жараён 
физикавий адсорбция
дейилади. Ютувчи ва адсорбцияланган компонент 
молекулалари ўртасида кимёвий реакциялар борса, бу жараён 
хемосорбци
я
дейилади. 
Газли ва қаттиқ фазаларнинг тўқнаштирилишини амалга оширишнинг 
турли хил усуллари мавжуд. Суюқ аралашмаларни ректификациялаш каби 
адсорбция ҳам кўпинча цилиндр аппаратлари (адсорберлар)да амалга 
оширилади. Адсорберларда ютувчи пастдан юқорига қараб, газ 
аралашмаси эса, қарама-қарши йўналишда юқоридан пастга қараб 
ҳаракатланади. 
Адсорбернинг 
юқори 
қисмидан 
таркибидан 
адсорбцияланган компонентлари ажратилган газ аралашмасининг қолдиғи 
чиқарилади. 
Адсорберларда қаттиқ ютувчи ва газ фазаларнинг тўқнашиши 
тўхтовсиз амалга оширилади. Амалда физикавий адсорбцияда газ 
фазасидан компонентларни тўлиқ ажратиб бўлмайди.

---

45 
Хемосорбцияда газ таркибидаги абсорбцияланаётган компонент 
қаттиқ фаза билан буғланмайдиган кимёвий бирикмалар кўринишида 
боғланади. Агар кимёвий рекция қайтмас бўлса, газ таркибидан 
компонентни тўлиқ ажратиб олиш мумкин. 
Босимнинг ортиши ва ҳароратнинг пасайиши билан адсорбция 
жараёни активлашади. Десорбция жараёни эса паст босим ва юқори 
ҳароратда олиб борилади. Конструкцияси бўйича адсорбер ва десорбер 
колонналари бир бирига ўхшайди.