Ўзбекистон республикaси олий вa ўртa мaхсус тaълим вaзирлиги бухоро дaвлaт университети

Ключевые слова: дети, подростки, психокоррекция, 
типология, событие, методы диагностики.
Abstract: The article deals with different forms of psychological 
disorders observed in children and adolescents described in the 
scientific works of various scholars. The classification of 
behavior, behavioral types and the role of family and upbringing 
in the formation of reaction are also presented.
Key words: children, teenagers, psychocorrection, typology, 
events, the methods of diagnostics.
Жаҳонда инсон ҳаётида юзага келадиган муаммоларнинг 
шаклланиш қонуниятларини психологик таҳлил қилиш, унга 
нисбатан зарур психологик чора-тадбирларни белгилаш, 
оқилона ечим топиш ва натижаларни тўғри баҳолаш ҳамда 
илмий асосда қарорлар қабул қилиш муаммоларини 
ўрганишга йўналтирилган тадқиқотларга алоҳида аҳамият 
берилмоқда. Шунингдек, болалар хулқ-атворидаги салбий 
ўзгаришларни 
бартараф 
қилишга 
йўналтирилган 
психокоррекцион 
тренингнинг 
муҳим 
жиҳатларини 
изоҳловчи назарий ва методологик ёндашувларнинг 
ижтимоий-психологик омилларини аниқлашга қаратилган 
тадқиқотлар алоҳида ўрин тутади. 
Болалар хулқ-атворидаги бузилишлар муаммоси педагог, 
психолог 
ҳамда 
бошқа 
мутахассислар 
томонидан 
муваффақиятли 
ўрганилиб 
келинмоқда. 
Турли 
психологларнинг илмий изланишларида болалар хулқ-
атворидаги бузилишларнинг турли-туман шакллари баён 

---

212 
этилиб, хулқ-атворнинг хилма-хил таснифи таклиф этилган, 
ҳамда хулқ-атвор шакллари ва реакцияларининг намоён 
бўлишида оилавий тарбиянинг роли муҳимлиги қайд этилган. 
Болалик давридаги психопатологиялар соҳаси бўйича 
кўпчилик мутахассислар томонидан шахс хулқ-атворидаги 
турли 
хил 
бузилишлар 
шаклланишининг 
мураккаб 
механизми инобатга олиниши лозимлиги таъкидлаб ўтилган. 
Бу ўринда хулқ-атворда бузилишлар юзага келиши ва 
ривожланиши сабабларини изоҳловчи турли назарий ва 
методологик ёндашув ҳамда концепциялардан фойдаланиб, 
унда хулқ-атворнинг ҳам биологик, ҳам ижтимоий-
психологик детерминантларига катта эътибор қаратилган ва 
хулқ-атвордаги бузилишлар тизимини шакллантирувчи 
омилларни аниқлаш зарурлиги қайд этиб ўтилган. 
Психологик коррекция − ривожланишида муаммолар бўлган 
болалар ва ўсмирларга психологик ёрдам кўрсатиш 
тизимидаги марказий бўғинлардан хисобланади. Психологик 
ёрдам муаммоларига бағишланган илмий адабиётлар таҳлили 
психологик коррекция ва психотерапия тушунчаларини бир-
биридан ажратиб кўриш масаласида ҳамфикрлик мавжуд 
эмаслигини кўрсатди. Кўплаб муаллифлар, психокоррекция 
ва 
психотерапия, 
психологик 
таъсир 
кўрсатишнинг 
воситаларидан бири сифатида кўрилиши туфайли уларнинг 
бир-биридан фарқланиши сунъий тарзда ҳосил килинган, деб 
хисобланади. Психотерапия атамаси халқаро атама бўлиб, 
дунёнинг кўпгина мамлакатларида мутахассис-психолог 
томонидан амалга ошириладиган иш услубларига нисбатан 
кўлланилади. Бу борадаги тадқиқотчилар фикрларидаги 
зиддият асосан психокоррекция ва психотерапиянинг 
қўлланилиш соҳаси билан боғлиқдир. Психотерапия асосан 
психосоматик 
касалликларда, 
невроз 
клиникасида 
қўлланилса, психокоррекция эса психиатрик клиникада 
қўлланилади. 
Бошқа муаллифлар эса психокоррекция ҳам, даволовчи 
психотерапевтик вазифаларни ҳал этиш ҳам, гигиена ва 
профилактика 
мақсадида 
қайд 
этиб 
ўтишади. 
Г.Л.Исуринанинг кўрсатишича, у ёки бу касалликнинг келиб 
чиқишида психологик омил қанчалик катта аҳамиятга эга 
бўлса, психокоррекция методлари шунчалик даволовчи 

---

213 
психотерапевтик вазифаларни бажариб, бошқача айтганда 
психотерапия методлари сифатида намоён бўлади. Муаллиф, 
психологик коррекцияни шахснинг тўлақонли ҳаёт кечириши 
ва ривожланишини таъминлаш мақсадида у ёки бу 
психологик тузилмаларга йуналтирилган психологик таъсир 
сифатида кўрсатади. 
Хулқ-атворида бузилишлар бўлган болалар ва ўсмирларнинг 
ота-оналари, соғлом болалар ва ўсмирларнинг ота-
оналаридан фарқли равищда, ўз фарзандлари тўғрисида 
нотўғри тасаввурга эга бўлишиб, бу ҳолат ота-оналар 
фарзандларининг 
салбий 
эмоционал-иродавий 
характеристикалари, 
эмоционал-иродавий 
назоратнинг 
заифлиги, аччигланув-чанлиги, хавотирланувчанлигига урғу 
беришлари, болаларининг ижтимоий муҳитда низолилиги 
даражасини 
сунъий 
тарзда 
пасайтириб,уларнинг 
мулоқотчанлиги ва конформлигини бўрттириб кўрсатишлари 
сабабли содир бўлади.