Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Бухоро муҳандислик технология институти

Уйма зичлик, кг/м^3	Ҳақиқий зичлик, кг/м^3	Ғоваклик, %	Намлик, Wн %	Тўла қолдиқлар миқдори
ДАСТ бўйича шағал гр.
	20	10	5	3
1	1680	2700	38	2,04	—	48	83	96	ишлатишга яроқли яроқсиз майда
2	1640	2750	40	4,2	10	36	80	100

Йирик тўлдиргичларнинг дона таркибини баҳолаш учун элаш натижалари графиклари чизилади (2 – расм). Графикдан кўриниб турибдики №1 таркибли шағалнинг донадорлик эгри чизиғи O’z DSt талаби бўйича белгиланган соҳа ичидан ўтиб турибди. Демак №1 таркибли шағални йирик тўлдирувчи сифатида бетон тайёрлаш учун ишлатиш мумкин. №2 таркибли шағалнинг донадорлик эгри чизиғи штрихланган соҳада майда шағаллар соҳаси томонга чиқиб кетган. Бу шағалда майда фракциялар миқдори (3…5 мм) кўп бўлиб, йирик фракция миқдори (10…20 мм) етишмайди. Демак №2 таркибли шағалнинг таркибини яхшилаш учун йирик фракция миқдорини 10…15 % га ошириш зарур ёки майда фракция миқдорини 5…10 % га камайтириш керак.

2-расм. Шағал донадор таркибининг графиги

2. 
   Оғир бетон таркибини танлаш ва ҳисоблаш.
   

Бетон таркибини танлашдан мақсад, бетонни ташкил қилувчи материаллар орасидаги энг йирик нисбатни аниқлашдан иборатдир. Бундай нисбат зичлаш усули учун бетон аралашмасини талаб этилганидек осон қуйилишини ва цемент мумкин қадар тежалганда бетоннинг керакли мустаҳкамликка эга бўлишини таъминлаш керак.
Бетон таркибини танлаш ва ҳисоблаш асосан 1 м³ зичлантирилган аралашма учун сарф қилинадиган материаллар массаси орқали ифодаланади. Сув – цемент нисбати С/Ц қуйидаги формула орқали топилади:
оддий бетонлар учун: (С/Ц ≥ 0,4)
С/Ц = А^.R_ц / (R_b+0,5^.А^.R_ц)
Юқори мустаҳкам бетонлар учун: (С/Ц<0,4)
С/Ц = А^.R_ц / (R_b – 0,5^.А^.R_ц)
Бу ерда R_ц — цементнинг активлиги, МПа, R_b – бетоннинг синфи (маркаси кг.к/см^2 ), МПа, А ва А₁ – материалларнинг сифатини эътиборга олувчи коэффициент.
Юқори сифатли материаллар учун: А = 0,65; А₁ =0,43; оддий материаллар учун: А = 0,6; А₁ = 0,4; сифати паст материаллар учун: А = 0,55; А₁ = 0,37.