Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши давлат университети



Download 1,14 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/36
Sana21.02.2022
Hajmi1,14 Mb.
#60365
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   36
Bog'liq
polietilenning qijin yonuvchanligini oshirishda antiperen nano zarrachalarning sinergizm tasirini organish

0
20
40
60
0
0,25
0,5
0,75
1
Ионлар концентрацияси, %
Ио
нла
р
ни
 ту
ти
б 
қо
ли
ши,
%
NaCl
CuCl2
KSNC
NaCl
CuCl2
KSNC
I.2.6-расм. Нанофильтр ускунаси чизмаси (а), cо-АН нанотолали (оқ белгили) 
ва микротолали (қора белгили) фильтрларини ионларни тутиб қолишни 
қобилиятини концентрацияга боғлиқлиги қиёсий таҳлили (б).


Нанотолаларнинг суюқликларни фильтрлашдаги самарадорлигини 
аниқлаш учун микротолалар билан қиёсий таққослаш тажрибалар 
ўтказилган. Бунда турли концентрацияли туз ионлари ушбу толалар асосида 
олинган нотўқима материаллар орқали фильтрлашда тутиб қолинган ионлар 
миқдори аниқланган. Натижалар тузлар концентрацияси 0,1 % гача ошиб 
боргунча ионларни тутиб қолиш жадал тарзда амалга ошишини, тузлар 
концентрацияси 0,1 % дан катта бўлган соҳада ионларни тутиб қолиш бироз 
сусайишини кўрсатган. Бунда нанотолали материал микротолали материалга 
нисбатан 1,5 мартадан кўпроқ ионларини тутиб қолган.
Шундай қилиб, электроспиннинг ёрдамида нанотолали нотўқима 
материалларни шакллантириш янги типдаги махсус хоссали фильтрлар 
ишлаб чиқариш нанотехнологиясини яратишда асос бўлиши мумкин. Бунинг 
учун маҳаллий полимерлар асосида инновацион ҳамкорликлар бўйича илмий 
технологик тадқиқотларни олиб мақсадга мувофиқ бўлиб, ҳозирда бундай 
материалларга бўлган эҳтиёжлар мавжуддир[21].
1.3. Қийин ёнувчи полимер ва полимер композитцион бирикмалар 
Моллекуласида бир ёки бир неча хил актив функсионал группалари 
бўлган қуйи молекуляр моддалар мономер молекулаларнинг ўзаро бирикиб, 
юқори молекуляр бирикма ҳосил қилиш жараёнига полимерланиш дейилади. 
Полимерланиш жараёнида қатнашаётган қуйи молекуляр моддаларнинг 
сонига қараб гомополимерланиш ва сополмерланиш жараёни содир бўлади. 
Полимерланиш жараёнида юқори молекуляр бирикмалардан бошқа қўшимча 
маҳсулот ҳосил бўлмайди, чунки жараёни ниҳоясида ҳосил бўлган полимер 
таркиби дастлабки модданинг таркибига мос келиши керак. Шу сабабли 
полимерланиш жараёни умумий ҳолда қуйидагича ифодалаш мумкин.
(
)
n M plomerlanish
M
n
Полимерланиш жараёнида кириша оладиган қуйи молекуляр моддалар 
мономерлар бўлиб, улар ўзаро бирикишидан полимерлар ҳосил бўлади. 
Молекуласи таркибига қўшбоғ, учламчи боғ билан боғланган атомларга эга 
бўлган, шунингдек ёпиқ ҳалқали қуйи молекуляр моддалар полимерланиш 


жараёнига кириша олади. Полимерланиш жараёни асосан қўшбоғ ва учламчи 
боғларнинг узилиб мономер звенолари орасида янги бирикма боғлар ҳосил 
қилиш орқали амалга ошириши мумкин. 
Шу билан бир қаторда полимерланиш жараёнлари мономерларнинг 
табиатига, активлигига ва жараён шароитига қараб молекулалараро таъсир 
натижасида гетерологик парчаланиш, яъни ионларга ажралишёки гомолитик 
парчаланиш, яъни актив эркин радикаллар ҳосил бўлиши натижасида 
полимерланиш жараёни амалга ошади. Баъзи ҳоллрада полимерланиш 
жараёни, заряд узатувчи комплекслар таъсирида содир бўлади. 
Полимерланиш натижасида мономер молекуласи тузилишидаги тўйинмаган 
боғлар, 
тўйинган 
бирламчи 
валент 
боғларга 
айланади: 
диэн, 
угливодородларга эса қўшбоғлар камайиб боради[21].
Масалан:
CH
2
CH
3
С=
nCH
2
=
CH
2
... ( CH
2
С
CH
3
CH CH
2
) n
Юқорида қайд этилгантўйинмаган угливодородлар ва уларнинг бир 
қатор ҳосилаларидан полимерланиш туфайли саноат учун қимматли хомашё 
ҳисобланган карбозанжирли юқори молекуляр бирикмалар олинади. Булар 
орасида полиэтилен, полипропилен ҳар хил фазовий тузилишга эга бўлган 
полибктилен, поливинилхлорид, поливиниледенхлорид, поливинилфторид, 
турли хил каучуклар, тефлон, юқори ҳароратга чидамли фторопластлар, 
полиакрилатлар, поливиниласетатлар, полиакрилонитрил ва уларнинг ўзаро 
полимерланишидан ҳосил бўлган сополимерлар кўплаб ишларнинг 
турларини ишлаб чиқарилмоқда. Синтетик тола, суний чарм ва 
пластмассаларнинг қатор турларини ишлаб чиқаришда, асосан, этилен ва 
унинг ҳосилалари полимерланади. Таркибида икки қўшбоғ бўлган диэн, 
учламчи боғи бўлган асетилен угливодородларнинг полимерлари асосида 
коучуклар, 
юқори 
температурага чидамли материаллар олинади. 
Полимерланиш гедроатоми бўлган органик моддалар ҳам кириша олади, 
натижада гетерозанжирли юқори молекуляр бирикмалар ҳосил бўлади. 


Масалан[22], 
формалдегин, 
формалдоксим 
ва 
нитрилларнинг 
поломерланиши қуйидагича содир бўлади: 
Шунингдек, ёпиқ халқали тузилишга эга бўлган гетероорганик 
бирикмаларнинг полимерланиши натижасида ҳам гетерозанжирли чизиқли 
тузилишга эга бўлган полимерлар ҳосил бўлади. Масалан: этиленоксиддан 
полиэтинелоксид, капролактамдан поликапрлактам ҳосил бўлади: 
nCH
2
CH
2
. . . - O - CH
2
- CH
2
- O - CH
2
- CH
2
- O-
nCH
2
- CH
2
- CH
2
- CH
2
- CH
2
-C = O . . . - NH - CH
2
- CH
2
- CH
2
- CH
2
- CH
2
- C - . . .
O
NH
O
Полимерланиш жараёнида ёпиқ занжирли мономерлардан чизиқли 
полимерларни олиниши ўзига хос жараён бўлиб, уни кейинроқ ўрганиш 
маъқулдир. Ўттинзчи йилларда Н.Н.Семёнов томонидан алоҳида жараёнлар 
(занжир реакциялар) назариясининг асослари яратилгандан кейин кўпгина 
химиявий реакциялар айнан занжирли механизм асосида кечиши ҳар 
томонлама илмий асосланиб, амалий тажрибалар орқали тасдиқланади[23]. 
Полимерланиш реакция тезлигига қараб занжирли ва босқичли бўлади. 
Босқичлиполимерланишда мономер молекулаларнинг бирлашиши кичик 
тезликда боради. Бунда миграцион поломерланиш содир бўлади. Бунда 
реация барқарор оралиқ моддалар ҳосил бўлиши билан ўтади. Агар оралиқ 
маҳсулотлар беқарор ва умри қисқа бўлса, занжир механизмга эга 
полимерланиш содир бўлади. Мономерларнинг босқичли поломерланишида 
ҳосил бўлаётган макромолекуланинг молекуляр массаси кичик бўлади. Лекин 
занжирли полимерланишда ҳосил бўлган полимерларнинг массаси катта, 
мингдан тортиб бир неча ўн милионларни ташкил қилади. Бу ҳолда чизиқли 
макромолекулалар ҳосил бўлади. Занжирли механизмда мономерларнинг 
n CH
2
= O . . . - CH
2
- O - CH
2
- O - CH
2
- O . . . 
n CH
2
=NOH . . . CH
2
- N - CH
2
- N - CH
2
- N -
n R- C N . . . - C =N - C = N - C = N . . .
R
R
R
OH
OH
OH


полимерланиш даражаси ёки молекуляр массаси жараённинг бориш 
тезлигига қараббирданига энг юқори қийматига эришида. Бундан юқори 
молекуляр моддалар ўртача молекуляр массаси ва полидисперслик даражси 
ҳосил 
бўлаётган 
маҳсулотнинг 
асосий ҳоссалари полимерланиш 
жараёнининг характерига ва унинг кинетикасига боғлиқ бўлади. Босқичли 
жараённи реакциянинг исталган вақтида тўхтатиш ва ҳосил бўлган димер, 
тример, тирамер, олиёмер ва шу каби бирикмаларни соф ҳолда ажратиб олиш 
мумкин. Бунда дастлабки мономернинг ўзаро бирикиш, оралиқ 
маҳсулотларнинг бир-бири билан ёки мономер билан реакцияга киришиш 
хусусиятлари деярли бир хил бўлади., иккита мономер молекуласининг ўзаро 
бирикиш реакцияси амалга ошиши учун талаёгина энергия талаб қилинади 
(чунки мономерлар активлангандагина реакцияга кириша олади). 
Полимерланиш жараёни мономер молекулаларининг ўзаро ва оралиқ 
маҳсулотлар билан бирикиши учун реакцияга киришаётган молекуладан 
бирор атомнинг тезда бошқа молекулага кўчиши, яъни “миграцион” 
натижасида ҳам содир бўла олади. Полимерланишнинг бу турига босқичли 
ёки миграцион полимерланиш гейилиб, жараён мономер молекуласидаги 
актив атомнинг (ёки ионнинг) кўчиши натижасида рўй беради[24]. 
Полимерланишнинг бу турига изобутиленнинг сулфат кислота 
таъсирида полимерланиши мисол бўла олади. 
CH
2
= C + CH
2
- C CH
3
- C - CH = C - CH
2
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
DIMER
CH
3
- C -CH = C + n CH
2
= C H - CH
2
- C - CH=C
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
Polimer
Олефинлар ва уларнинг ҳосилалари орасида изобутиленга ўхшаш 
бундай талабга жавоб берадиган мономерлар деярли кам, шунинг учун 
полимерланишнинг бу тури олефинларда кам учрайди. Бироқ шундай қатор 
мономерлар мавжудки, улар маълум шароитда, миграцион полимерланади, 
лекин дастлабки мономер звеносининг таркиби охирги маҳсулот таркиби ва 


тузилиши билан ҳам фарқли равишда ўзгаради. Бундай полимерланиш 
жараёни 
полимер 
макромолекуласининг 
ички 
қисмида 
янги 
боғланишларнинг ҳосил бўлиши билан ёхуд бир ёки бир неча атомлар гуруҳи 
занжир бўйлаб кўчиши ёки жараён давомида қуйи молекуляр молекуляр 
моддалар ажралиб чиқиши билан бошқа жараёнлардан фарқ қилади. Баъзи 
ҳолларда диен угливодородларнинг полимерланиш жараёнида, аниқроғи 
занжирнинг ўсиши пайтида мономер халқасининг ички қисмида янги 
атомлараро боғланишлар ҳосил бўлиши натижасида занжир ичида ёпиқ 
халқали мономер қисмлари ҳосил бўлади[25].
Масалан:
-CH
2
- CH = CH - CH
2
+CH
2
CH
2
-CH
2
- CH = CH - CH
2
-CH
2
CH
2
-CH
2
- CH = CH - CH
2
-CH CH 
CH
CH
CH
2
CH
2
CH
CH
CH
CH
CH
2
CH
2
CH
2
CH
2
CH
2
CH
2
CH
2
Бундай жарён пайтида нафақат 5-5 аъзоли ёпиқ халқа ҳосил бўлиши 
кузатилади. Ички ва молекулалараро полимерланишда қўшбоғлар ҳамда 
функционал группалар орқали ажратилган тузилишдаги мономерларнинг 
полимерланиши туфайли ёпиқ ҳосил бўлиши кузатилади. Бундай 
мономерлар 
группасига 
двиниласетатлар, 
диаллилефирлар, 
диаллтламмонийли тузлари ва ҳоказолари киради: 
CH
2
CH
2
- CH
2
- CH CH 
O
O
CH
CH
CH
2
O
CH
2
n
O CH
2
n


Баъзи ёпиқ занжирли тўйинмаган мономерларнинг полимерланиши 
натижасида ҳам занжирнинг ички қисмида қўшимча янги боғлар ҳосил 
қилган занжирли полимерлар ҳосил бўлади[25]. Масалан: 1,4 – 
диметилсиклогексаннинг полимерланиши натижасида 
nCH
2
=
= CH
2
[- CH
2

- ] n
-CH
2
-
поли 1,4 – диметилсиклогексан, шунингдек, 1,5 – циклооктадиен 
полимерланганда ноли 1,5 – циклооктадиен ҳосил бўлади. Занжирнинг 
ривожланиши даврида бир ёки бир неча атомлар группасининг кўчиши (ёки 
силжиши) билан борадиган полимерланиш жараёнида кўпинча водород 
атомининг гидрид ёки протон ҳолида кўчиши кузатилади. Масалан: 
молекуласи тармоқланган тузилишга эга бўлган а - олефинлар катионли 
полимерланганда: 
R
+
+ CH
2
=C R-CH
2
- C + nCH
2
= C
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
R - CH
2
-
C - C- CH
2
- C + nCH
2
= C
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
R - CH
2
-
C - CH
2
- C - CH
2
= C
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
Худди шунингдек, баъзи амидларнинг полимерланиши: 
R+ CH
2
= CH - C - NH
2
R - CH
2
- CH - C - NH
2
R- CH
2
- CH
2
- C -N + n CH
2
= CH - C - NH
2
R- [ CH
2
- CH
2
- C - N- ] CH
2
- CH
2
- C - NH
O
O
O
O
O
O
Yoki



Download 1,14 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   36




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish