Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

Олтингугурт ажратиб олиш жараѐни 
Иккинчи жараѐн - табиий газни тозалашда таркибидаги 
олтингугртли бирикмалардан олтингугрт ажратиб олиш
жараѐнидир. Табиий газни катта оқимини қайта ишлашда Клаус
жараѐнини турли кўринишлардан фойдаланиб юқори ҳарорат 
таъсирида абсорбция жараѐни регенерациялаш калоннасидан
келаѐтган Ҳ2С билан ҳаво кислородини каталитик реакциясига 
асосланади.
Клаус реакцияси икки босқичга амалга ошиб, қуйидаги
кўринишда ифодаланади.
2 H2S + 3O2 2 H2S + 2 SO2 +520кЖ 
4 H2S 2SO2 4 H2O + 6 S +105 кЖ 
6 H2S+3O2 6 H2O + 6 S +625кЖ (4.8) 
Олтингугурт чиқишини ошириш мақсадида жараѐн икки

---

155 
босқичда олиб борилади. Дастлаб клаус печида юқори ҳароратда 
H
2
S маълум қисми СО
2
билан ѐқилади.
Юқори ҳарорат ва H
2
S ҳаво билан нокаталитик ѐқилиши
натижасида 60% га яқин олтингугрт ҳосил қилинади.
Юқори ҳароратли ѐқишдан сўнг ва ѐниш маҳсулотнинг 
иссиқлиги утилизация (сарфланишдан сўнг) бир ѐки бир неча
каталитик клаус конвенторларидан фойланилади. Бу ерда қолдиқ 
H
2
S гази ва CО
2
билан ўзаро таъсирлашиб, ҳарорат тушиши
ҳисобига қолдиқ олтингугурт чиқиши ошади. Клаус
қурилмасидан чиқадиган газни ишлатишнинг икки хил варианти
мавжуд.
Биринчи вариантда чиқаѐтган газлар олтингугуртдан
ажратишдан олдинги жараѐнга узатилади. Иккинчи вариантда
барча олтингугуртли бирикмаларни СО
2
га айланишига қадар
ѐқилади ва шундан сўнг қолдиқ газлар олдинги қурилманинг 
киришига узатилади.
Клаус қурилмасини технологик чизмаси одатда, уч босқичдан; 
термик, каталитик ва ѐндириб юборишдан иборат. Каталитик босқич 
ўз навбатида ҳарорат фарқига қараб бир нечта босқичларга 
бўлиниши мумкин. Атмосферага ташланаѐтган водород сульфидни 
ѐқиб юбориш босқичи термик ва каталитик бўлиши мумкин. 
Клаус қурилмаларининг бир-бирига ўхшаш босқичлари бир 
хил функцияни бажарса ҳам, улар бир-биридан аппаратларни 
конструкциялари, коммуникацияларни уланиш ҳолати билан фарқ 
қилади. 
Клаус қурилмаларини чизмалари ва иш шароитини асосий 
кўрсаткичи бўлиб қайта ишлашга берилаѐтган нордон газ 
таркибидир. Клаус қурилмасининг ўчоғига (печь) берилаѐтган газ 
таркибида 
углеводородлар 
миқдори 
кам 
бўлиши 
керак. 
Углеводородлар ѐнганда смола ва қурум ҳосил қилади, бу эса 
олинаѐтган олтингугуртнинг сифатини пасайтиради. Бундан 
ташқари бу моддалар катализатор юзасига ўтириб унинг 
фаоллигини пасайтиради. Клаус жараѐнининг фаоллигига айниқса 
ароматик углеводородлар ѐмон таъсир кўрсатади. Нордон газлар 
таркибида 
сувнинг 
бўлиши 
газ 
тозалаш 
қурилмаси 
регенераторининг намликни конденсациялаш шароитига боғлиқ. 
Сув томчиларини каталитик реакторга тушишини олдини олиш 
учун нордон газлар реакторга берилишидан олдин ажратиш 

---

156 
қилинади. 
Клаус қурилмасида олинадиган олтингугуртнинг таннархи 
биринчи навбатда нордон газ таркибидаги H
2
S ни миқдорига боғлиқ. 
Клаус қурилмасига қилинадиган капитал харажатлар H
2
S ни нордон 
газдаги миқдорининг камайишига пропорционалдир. 50% H
2
S 
сақловчи газни қайта ишлашга сарфланган харажат, 90% H
2
S 
сақловчи газни қайта ишлашга сарфланган харажатдан 25% ортиқ.