Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

 4.4 -
расм. Экономайзер (қозон-утилизатор Г-1250 Э):
1
 – газ камерасига кириш қисми; 
2
 – газнинг кириши; 
3
 – олдиндан ҳимояловчи клапаннинг 
штуцери; 
4
- барабан; 
5
- қувурчалар; 
6 
– қиздирилган сувнинг чиқиши; 
7 
- крепление 
коагулиясиялайдиган қурилманинг маҳкамланиши; 
8 
- изоляция; 
9 
– газни чиқиши; 
10 
– газ 
камерасига чиқиши; 
11 
– суюқ олтингугуртни чиқиши; 
1 2
 – қўзғалмас таянч. 
В06 
конвертордаги катализаторни ҳарорати нормал 
технологик режимда 264°С гача ва катализаторни регенерациясида
400°С гача бўлади. В06 конвертордан технологик газлар 264°С гача 
ҳарорат билан Е03 конденсаторнинг қувур оралиғидаги фазога 
кириб келади. Шундай қилиб катализаторда олиб бориладиган 
реакция – экзотермик, конвериордан чиқадиган газни ҳарорати 
киришдагига нисбатан 20-40 °Сга юқори бўлади. Конденсаторда 
олтингугурт газларини конденсациялаш учун технологик газларни 
совитиш содир бўлади.
Е03 – экономайзер (қозон - утилизатор) қувурли аппарат 
кўринишида бўлиб, қувурлар оралиғидаги фазо буғсиз ѐстиқли сув 
билан тўлдирилади. Ажаратилган иссиқликдан қурилмага 

---

146 
90-115°Сда кириб келади ва ундан истеъмол қилинадиган сувни 
қиздиришда фойдаланилади. Е03 конденсатордан технологик газлар 
120-150°С ҳарорат билан В07 коагуляторга ўтади ва дўмли газларни 
тозалаш учун қурилмага йўналтирилади, тозалаш қурилмасига ўтиб, 
F02 ѐқиш печига берилади. Экономайзернинг ички қурилмаси 
4.4-расмда келтирилган. 
Ажратилиб чиқарилган суюқ олтингугурт Е03 конденсатордан 
ва В07 коагулятор орқали гидравлик затвор орқали Т01 олтингугурт 
ҳовузига оқиб ўтади. В07 дан чиққан газнинг ҳарорати 120°Сда 
ушлаб турилади. Суюқ олтингугурт Т01 кунлик сақлайдиган 
ҳовуздан тўлишига қараб насос ѐрдамида олтингугуртни 
газсизлантириш қурилмасига ҳайдалади, у ерда суюқ олтингугурт 
насос ѐрдамида циркуляция қилинади, сўмак орқали сачратилади, 
ундан эриган H
2
S ва SO
2 
газларнинг ажралиши таъминланади. 
Иккинчи поғонадан кейин олиб чиқиладиган газ ―Сульфрен‖да 
дўмли газларни охиригача тозалашга йўналтирилади ва кейин эса 
печга ѐқишга ва мўри қувурига берилади.
 
Клаус қурилмасини ишлатиш тажрибалари [28] бу 
қурилмаларнинг 
ишларини 
оптималлаштириш 
натижасида 
олтингугуртни олиш даражаси 97 %дан юқори кўрсатгичга 
эришилади. Бу термодинамик чегараланиш билан боғланган бўлиб, 
Клаус реакциясини тўлиқ олиб борилишини таъминлайди. Шунинг 
учун Клаус қурилмасидан олиб чиқиладиган газ олтингугуртни 
шудринг нуқтасидан паст ҳароратгача (188°С) тозалашга берилиши 
зарурдир.