Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

9.4-расм. Йўлдош нефть газини қайта ишлашнинг асосий 
босқичлари
Бундан НЙГдан синтез-газни олишнинг конверсияси қуйидаги 
афзалликларга эга: 
а)энергия сарфи кескин камаяда; 
б)оксидловчи 
сифатида 
ҳаводан 
фойдаланилганда азот 
қўшмасдан ҳам аралашмани (Н
2
+СО) олиш мумкин;
в)углеводород – кислороднинг портлашга хавфли бўлган 
аралашмасини ҳосил бўлишига йўл қўйилмайди;
г)регенерация босқичида коксни чиқариб юбориш натижасида 
катализаторнинг фаолсизланишининг олди олинади;
д) НЙГнинг таркибидаги ҳамма турдаги компанентларни бир 
вақтнинг ўзида қайта ишлашнинг имконияти мавжуд; 
е)катта миқдордаги тоза азот олишнинг имконияти мавжуд ва ундан 
қатламнинг нефтбераолувчанлигини оширишда фойдаланиш мумкин.
Бу таклиф қилинадиган технология асосида синтез-газни 
белгиланган таркибда олиш мумкин. Бу синтез-газни мотор 
ѐқилғисига қайта ишлаш йўлларини танлашда ѐки бошқа 
маҳсулотларга масалан, метанолни маълум технологиялар асосида 
амалга оширишда муҳим ҳисобланади. 
Бу таклиф қилинадиган технология синтез-газнинг таннархини 
2,5 – 3 мартагача камайтиришнинг имкониятини беради. Бу 
технология ҳар хил турдаги углеводород хомашѐсидан қиммат 
маҳсулотларни 
олишнинг 
юқори 
самарали 
иқтисодий 
тежамкорлигини янги имкониятини беради. Олинадига натижалар 

---

330 
асосида саноат миқѐсидаги қурилмаларни лойиҳалаштиришда 
фойдаланиш мумкин. Бу модулли реактор блокининг жамланмасидан 
иборат бўлиб, унинг ишлаб чиқариш қуввати НЙГ нинг захирасига ѐки 
нефть конининг захирасига мос келади. Бундай мобилли қурилма 
ѐрдамида мотор ѐқилғисини ҳамда тўғридан тўғри паст босимли 
конларда қўллашнинг ҳам имкониятини беради. Конларни ишлатиш 
жараѐнида қатлам босимининг пасайиб кетиши, бошқа томондан 
экологик муаммоларни ечимини топиш мумкин.
Хулоса 
Кейинги йилларда йўлдош газларни ѐқиш ҳажми Ўзбекистонда 
катта кўрсатгичга қисқарди. Республикамизда йўлдош газларни 
утилизация қилиш бўйича катта ютуққа эришилган. Нефтли газларни 
утилизация қилиш ҳозирги вақтда нефть қазиб оладиган тармоқда энг 
иқтисодий ва экологик муоммолардан бири ҳисобланади. Нефтли газ 
нефткимѐ саноати учун энг нодир хомашѐ ҳисобланади. Газни қайта 
ишлаш заводларида қайта ишлаш асосида ундан қуруқ бензинланган 
газ (ҚБГ), этан, пропан ва бутан аралашмаси (ПБА), енгил 
углеводородларнинг кенг фракцияси (ЕУКФ), барқарор газли бензин 
(БГБ) олинади. Амалиѐтда уни қайта ишлаш ҳолати имкониѐтдан анча 
узоқ бўлиб, нефтли газни ГҚИЗга ташиш масаласи узоқда жойлашган 
конларда амалда ҳал қилиб бўлмайдиган иш ҳисобланади. Тошкент 
шаҳрида Европа ва Марказий Осиѐ давлатларининг ―Ўзбекистонда 
йўлдош газни утилизация қилишнинг тажрибаси ва нефтгаз тармоғида 
Тоза ривожланиш механизми лойиҳасини жорий этиш‖ масаласи 
бўйича «Узбекнефтгаз» Миллий холдинг компанияси томонидан 
анжуман ташкил этилган бўлиб, унда йўлдош газни ѐқишни 
қисқартириш бўйича Ўзбекистондаги Жаҳон банки билан Глобал 
ҳамкорлик муаммолари кўриб чиқилгна. Анжуманда атмосферага 
чиқариладиган 
газни 
чиқиндиларини 
имконият 
даражасида 
камайтириш усуллари муҳокама қилингна. Машъалага бериладиган 
йўлдош газ орқали қазиб олинадиган маҳсулотнинг асосий қисми 
ѐқилади. Йўлдош нефть газларининг ташкил этувчиларини 
утилизация қилиш нефть конларини юқори технологияда 
ўзлаштиришга ва углеводород хом ашѐсини қайта ишлатишга 
қайтаришга йўналтирилган.