Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

 
1.3. Газни тайѐрлаш қурилмаси 
Нефть қудуқларидан нефть билан биргаликда йўлдош газлар 
қазиб олинади. Бу йўлдош газ нефть билан биргаликда қазиб 
олинган газ бўлиб, нефтнинг таркибидаги эриган газ, газ 
дўпписидаги газ ва газлифт даврида қатламга ҳайдалган газдир. Ҳар 
хил конлардан қазиб олинган нефть газлари миқдорининг ва 
ўзининг сифат кўрсатгичининг бир хил эмаслиги билан 
тавсифланади (1.5-жадвал).
Neft gazi
– газсимон ва буғсимон углеводородларнинг 
аралашмаси бўлиб, қатлам нефтларини газсизлантириш даврида 
ажралиб чиқади. Метан, этан ва этилен нормал шароитда (R = 0,1 
МПа босимда ва T = 273
0
K) реал газ ҳисобланади. Пропан, 
пропилен, изобутан, нормал бутанлар атмосфера шароитида 
буғсимон (газсимон) ҳолатда, юқори босимда эса суюқ ҳолатда 
бўлади. Бу газлар суюқ (сиқиладиган ва суюқликка айланадиган) 
углеводород газларнинг таркибига киради. Углеводородлар 
атмосфера шароитида бўлганда изобутандан бошлаб суюқ ҳолатда 
бўлади ҳамда улар бензин фракциялари таркибига киради. Нефть 
билан биргаликда қазиб олинадиган газлар қуруқ газнинг, 
пропан–бутан фракциясининг (суюлтирилган газ) ва газли 
бензиннинг физик аралашмаси ҳисобланади. Нефтгазининг табиий 
газдан ажралиб турадиган умумий хусусияти – унинг таркибида 
қимматли 
этан, 
пропан 
ва 
пентан 
углеводродларининг 
мавжудлигидир.
Нефтни тайѐрлаш жараѐнида нефтни ажратиш қурилмасининг 
тугунида нефтдан ҳар хил босим катталигида йўлдош газлар 
ажратиб олинади ва утилизация қилинишга берилади. Бу газларни 
машъалада ѐқиш иложсиз бўлган чора ҳисобланади ҳамда экологик
муҳитни ѐмонлаштиради.Нефтни тайѐрлаш қурилмасида нефть 
газларини йиғиш, сиқиш ва тайѐрлаш натижасида товар газнинг 
чиқиши кўпаяди ва экологик ҳолат яхшиланади. 
НТҚ ажратгичлардан ва тиндиргичлардан чиққан йўлдош 
газларни сиқишда ва тайѐрлашда 0,55 МПа , 2,5 МПа ва 5,7 МПа
босим берилади, газ эса ТИА (техник –иқтисодий асослангандан) 
кейин 0,55МПа дан паст босим билан утилизация қилинади. Газ 
узатмалар орқали газ ташиладиган бўлса, газ узатманинг иш 
режимига мос келадиган босимда ва ҳароратда сув ва 

---

40 
углеводородлар суюқликка айланмаслиги керак.
Суюқлик фазасини конденсация бўлишини олдин олиш учун 
газ кон технологик жараѐнларидан фойдаланилади, нефтни қайта 
ишлашда хом – ашѐ ҳисобланган оғир углеводородларнинг катта 
қисми ва намлиги ажратиб олинади. Биринчи навбатда бундай 
жараѐнларга масса алмашиш, иссиқлик алмашиш, ажратиш, 
абсорбция, конденсация ва бошқалар киради. 
Газни комплекс тайѐрлаш қурилмаси (ГКТҚ) нам газнинг 
таркибидан суюқлик томчиларини ва механик аралашмаларни 
ажратиб олиш учун мўлжалланган бўлади ва қуритиш талаб 
қилинган шудринг нуқтасигача олиб борилади.
ГКТҚ нинг таркибига қуйидагилар киради: 
газни паст ҳароратли ажратиш қурилмаси (ГПҲАҚ); 
конденсатни тайѐрлаш қурилмаси (КТҚ); 
диэтиленгликолли оловли регенерасии қурилмаси (ДОРҚ 
-УОРД); 
машъала хўжалиги; 
газни ўлчаш тугуни. 
ПҲАҚсини тайинланиши-ингибиторни гидратланишидан 
фойдаланиб газ паст ҳароратли ажратиш усулида аниқ 
конденсациягача 
қуритилади.ГКТҚсида 
талаб 
қилинган 
кўрсатгичгача конденсацияланган газконденсат нефтни қайта 
ишлаш заводининг хом – ашѐси ҳисобланади ҳамда конденсатни 
тайѐрлаш қурилмасида (КТҚ) олиб борилади.Газ конденсатини 
ишлаш деганда унинг таркибидаги сувларни, тўйинган ДЕГни ҳамда 
эриган учувчи углеводородларни ва углеродсиз компонентларни 
ажтариш тушунилади. 
Диэтиленгликолли оловли регенерация қурилмаси (ДОРҚ) 
ѐрдамида паст ҳароратли газни ажратиш жараѐнида ишланган 
диэтиленгликол эритмасини массасига нисбатан 70% дан 80 %гача 
регенерация қилиш учун мўлжалланган. ГКТҚсининг асосий 
маҳсулоти қуритилган газ ва барқарор газконденсат ҳисобланади.