Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

8.5. Ўзбекистон Республикаси шароитида суюлтирилган табиий 
газларни олиш мажмуасининг қурилиши 
 
 
Республикамиз 
шароитида 
СТГни 
олиш 
тизимларини 
технологиясини ва уни қатлам босими сўниб бораѐтган ва кам дебитли 
конларда маҳсулдор қатламни охиригача ишлатиб нефть ва 
газбераолувчанлик коэффициентини оширишда қўллаш иқтисодий 
жиҳатдан мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Жанубий Кемачи конида 
ХII-ХIII маҳсулдор қатламларни охиригача ишлатиш, қолдиқ захираси
2400 млн.м
3 
баҳоланади ва умуман газнинг захираси 3200 млн.м
3
бўлганлиги учун олинадиган газни қайта ишлаш учун келажак 
истиқболда уни СТГ олиш қурилмасига қўшишнинг имконияти 
мавжуд. Конни ишлатишнинг прогнозини ҳисобига мувофиқ (10 йил) 
750 млн.м
3
газни ва ундан 24,0 минг конденсатни м
3
қазиб олиш 
мумкин. Бу лойиҳани амалга оширш учун 10-12 та газ қазиб 
олинадиган қудуқ ишга қўшилади.
Шуни ҳисобга олиш керакки, Бухора - Хива нефтгазлилик 
регионида қолдиқ газ захирасига эга бўлган 12 та сўнган конлар 
мавжуд бўлиб (ишланиши 75-85% ни ташкил қилади), ҳажми 16,0 
млрд.м
3
.ни ҳамда 15 та конлардаги газнинг захираси 35 млрд.м
3
.ни 
ташкил қилади. Бу конларни қайтадан ишлатиш асосида СТГларни 
олиш ҳисобига энергия тежамкорлигига эришилади ҳамда матор 
ѐқилғиси сифатида фойдаланилади.
 
Суюлтирилган табиий газни олишнинг элементлари 
мажмуаси 

---

276 
 
СТГни олишнинг ва газни сиқиш қурилмасининг асосий 
технологик элементларининг мажмуасини кўриб чиқамиз. Бунда 
термодинамик схемалар газни сиқишни 100% самарадорлигига 
эришиш учун тўртта ҳар хил циклда ишлаб чиқариш гуруҳларига 
ажратилади: 
а) хладагент сифатида метан, этан ва пропандан кетма-кет 
фойдаланиб қайнаш ҳароратини кетма-кет пасайтириш йўли орқали 
фойдаланиладиган-классик каскад цикли;
б) бир оқимли цикл икки каррали хладагент-этан ва метан 
аралашмаси; 
в)суюлтиришнинг кенгайтирилган цикли-дросселларда ва 
трубодетандерларда, метанни изоэнтропияли кенгайишига ва кейин 
эса совутишга эришиш; 
г)автосовутувчи бирлаштирувчи каскад цикли (АРC) - 
углеводородларни босқичма-босқич конденсациялашда улардан 
хладагент сифатида фойдаланиш ва конденсациялайдиган азотнинг 
циркуляциясидан фойдаланиб кейинги босқичда совутиш. 
Каскад схемаларида қайнаш ҳароратини пасайтиришда учта ѐки 
иккита хладагентдан босқичма босқич фойдаланилади бу катта 
капитал харажатларни талаб қилади, лекин ишлатиш харажатлари 
кам, бундай схема такомиллаштирилмоқда ва у ўзини-ўзи совитувчи 
дейилади. Хладагентларнинг бир қисми суюлтириладиган табиий 
газдан олинади.