Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

 
5.13. Молекуляр элак ѐрдамида газни қуритиш (сеолитли) 
технологияси 
Газни чуқур қуритишда молекуляр элаклардан фойдаланилади 
яъни, одатда сеолитли ҳам дейилади. Сеолитлар мураккаб 
ноорганик кристал панжарали полимерлар кўринишида бўлади, 

---

219 
сеолит кристаллининг шакли – ҳажмийдир. Уларнинг ҳар олти 
томони ѐриқли қилиб бажарилган ҳамда у орқали намлик фазонинг 
ички қисмига киради. Ҳар бир сеолитнинг ўзини ѐриқларини ўлчами 
бўлиб, кислород атомларидан ташкил топган. (3*10-7 дан 10*10-7 
мкм.гача). Буларнинг ҳисобига сеолитнинг майда молекулаларни 
ютиш қобилиятига эга, яъни адсорбция жараѐнида жуда майда 
молекулаларнинг тарқалиши натижасида йирик молекуляр пайдо 
бўлади. Майда молекуляр кристалнинг ички фазосига сизилиб 
киради ва унда тиқилиб (ушланиб) қолади, йирик молекулалар эса 
ўтмайди, шундай қилиб ютилиш содир бўлмайди.
Сеолитлар кукун ѐки грануллалар кўринишида қўлланилади , 
ўлчамлари 3мм.гача, юқори ғоваклиликка эга (50 % гача) 
ғовакликларнинг юзаси катта. Уларнинг ютувчанлик фаоллиги 100 
%, сеолит 14–16 гр сувни 50 Па парсиал босим остида ютади ва 
фаоллиги силикагелей ва алюминий оксидидан тахминан 4 мартага 
катта. Шуни кўрсатиб ўтиш лозимки, газнинг нисбатан паст 
намлигида ѐки сув буғларининг кичик парсиал босимида 
сеолитларни ютувчанлик имконияти юқори бўлади. Шунинг учун 
газ жуда паст шудринг нуқтасигача (173 К гача) қуритади. 
Молекуляр тўрнинг афзаллиги юқори ҳароратда ҳам (373К 
ҳароратда унинг ютувчанлик хусусияти ҳам камаяди) ўзининг 
ютувчанлик хоссасини йўқотмайди. Силикат ва бокситнинг 
ютувчанлик хусусияти 311К ҳароратда бир неча марта камаяди, 
373К ҳароратда эса ютувчанлиги нолга тенглашади.
Молекуляр тўрларни регенерация қилишда 473–573К 
ҳароратгача 
қиздирилган 
қудуқ 
газдан 
фойдаланилади, 
қуритишдаги газнинг ҳарорат оқимига қарши йўналишда қолиб 
қатлам орқали ўтказилади. Газларни чуқур қуритишда икки 
поғонали қуритиш схемаси (литол ва букситлар) ва молекуляр тўр 
қўлланилади. Сеолитлар 5000 циклни ушлайди, бу жараѐнда 
ўзининг ютувчанлигини 30 % ни йўқотади.