Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

1.5. Газни қаттиқ ва суюқ қўшимчалардан тозалаш 
Газни газ қувурига юборишдан аввал уни ифлослантирувчи 
агрессив ва балласт қўшимчалардан тозаланади. Газ қувурини 
қурилиши якунланишида уларда, одатда, ифлос ва чучук сув қолиб 
кетади. Уларнинг таъсири натижасида қувурларнинг ички юзасини 
занглашига сабаб бўлади, натижада бузилишнинг қаттиқ 
маҳсулотлари ҳосил бўлади [4]. Барча ѐт моддалар газ қувурлари 
ишлатилганда ажралиб чиқади ва каттатезликда газ оқими билан 
ҳаракатланади, бунда қаттиқ зарралар девор ва газ қувури 
арматураси газ етказади. Айниқса, бурилишлардаги қувурлар жуда 
тез емирилади. Компрессорларнинг цилиндр поршенларига кириб, 
бу қаттиқ зарралар мойланган юзаларга ѐпишиб қолади ҳамда 
уларни емирилишини тезлаштиради (1.5-расм). 
Бош иншоотларда ва магистраль газ ўтказгичларнинг 
компрессор станцияларида газни тозалаш учун вертикал ѐки 
горизонтал ҳолатда ўрнатиладиган цилиндр ѐки сфера шаклидаги 
қуруқ ѐки суюқ чанг ютгичлар қўлланилади. Вертикал 
цилиндрсимон ѐғли чанг ютгич кенг қўлланилади, уларнинг юқори
даражада тозаланишини таъминлайди. Бундай чанг ютгичнинг 
вертикал корпусига (2) минерал мой (6) билан тўлдирилган қуйи 
қисмга газ ѐн патрубкадан (3) киради. Мойдан 25-50 мм пастда 
трубкаларнинг (4) очиқ учлари туширилган, улар орқали газ чанг 
ютгичнинг ўрта қисмига ўтиши мумкин. Газ мой қатламидан ўтиб, 
уни сачратади ва қисман ўзига тутиб олади. 

---

45 
1.5-rasm. Yog„li chang yutgich: 
1-saqlovchi klapan; 2-korpus; 3-kirish patrubkasi; 4-aloqa trubkasi; 5-yog‗li uzatgich; 6-moy; 
7-muvozanatlovchi shisha; 8-drenaj trubkasi; 9-moy chо‗ktiruvchi bо‗lim; 10-moydan xalos
etuvchi bо‗lim; 11-chiqish patrubkasi. 
Газ мой томчилари билан ҳаракатланганда жадал турбулент 
аралашиш рўй беради, натижада зарралар мой томчиларига ѐпишиб 
қолади. Чангютгичнинг ўрта қисмида газ тезлиги бирдан 
туширилгандан сўнг йирик мой томчилари ажралади ва дренаж 
трубкасидан пастга оқади. Чўктириш секцияси (9) ва якунлаш 
секциясида кўп мойда томчилар чўкади. Улар дренаж трубкаси 
билан қуйи томондан бирлаштирилган. Тозаланган газ патрубка (11) 
орқали чиқади. Чангютгич соляркали ѐки индустриал мой билан 
тўлдирилади, уларнинг йўқотилиши 1 млн.м
3
газда 24 кг дан 
ошмайди. Мой сатҳи мувозанатловчи шиша (7) ѐрдамида назорат 
қилиб турилади. Ифлосланган мой мойўтказгич (5) орқали чиқариб 
юборилади ва худди шу трубкадан янги мой юборилади. Газда 
конденсат бўлса, чангютгични ишдан чиқаради. 
Газни тозалаш учун чўктирувчи ҳажмларни ҳам қўллаш 
мумкин, улардаги тозалаш аралашма компонентлар зичлигининг 
турличалиги, марказдан қочма ажратгич ҳамда фильтрлар: 
насадкали, тўрли, кўпикли, инерсион ва электрик фильтрларга 
асосланган. 
Тозалаш қурилмаларини ишлатишда уларнинг герметиклигига 
ҳамда бутунлигига аҳамият қаратиш лозим. Юқори босимда 
ишлайдиган йирик қурилмаларни буғ қозонларини назорат қилувчи 

---

46 
инспекция назорат қилади. Уларнинг хавфсизлигини таъминлаш 
учун хонадан ташқарига жойлаштирилади, манометрлар, ўчириш 
қурилмалари ва сақловчи клапанлар билан жиҳозланади.