Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

 
4.Тупроқларни муҳофаза қилиш. 
Унумдорлик хусусиятига эга бўлган ер юзасининг устки ғовак 
қатлами тупроқ дейилади. Тупроқларнинг табиатдаги ва жамиат ҳаётидаги 

---

51 
роли ғоят беқиёсдир. Тупроқ организмлар учун ҳаёт мухити, озуқа манбаи 
ҳисобланади, моддаларнинг кичик биологик ва катта геологик айланма 
ҳаракатида муҳим рол ўйнайди. Тупроқ қаттиқ, суюқ ва газсимон 
компонентлардан иборат бўлиб, иқлим, тоғ жинслари, ўсимликлар ва 
ҳайвонлар, микроорганизмларнинг ўзаро мураккаб таъсири натижасида 
ҳосил бўлади. Бир грамм тупроқда миллиондан ортиқ содда ҳайвонлар ва
ўсимликлар учрайди. 
Тупроқ тугайдиган ва тикланадиган ресурсларга киради. 
Тузилишига кўра тупроқда 3 та асосий қатлам ажралади. 
1.А – энг устки гумус (чиринди) ли қатлам;
2.Б – юқори қатламлардан минерал ва органик бирикмалардан 
тўпланган қисми;
3.С – тупроқ вужудга келадиган она жинси қатлами. 
Биосферада бажариладиган фаолиятга қараб тупроқни органик ҳаёт 
занжирининг энг муҳим ҳалқаси, деб юритилади. Тупроқда у ёки бу микро 
элементларнинг 
етишмаслиги 
ёки 
ортиқчалиги 
организмларнинг 
ривожланиши ва инсоннинг соғлиғига бевосита таъсир кўрсатади. Тупроқ 
касаллик тарқатадиган кўплаб микроорганизмлар учун зарур ҳаёт муҳити 
ҳисобланади. Тупроқда сил, вабо, ўлат, ичтерлама, бурселлёз ва бошқа 
касалликларни қўзғатувчилар бўлиши мумкин. 
Шунинг учун тупроқларни ифлосланишидан сақлаш муҳим 
аҳамиятга эга. Қудуқлардаги кислотали ишлов беришдан кейин 
чиқиндиларни тўкиб ташлаш тупроқни зарарлаши ва уларни чанг орқали 
шамол билан маълум худудгача бериши инсон ҳаётига катта хавф бўлиши 
мумкин. 

---

52 
IV.Техника хавфсизлиги ва меҳнатни муҳофаза қилиш.