Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

2.
 
Корхонанинг молиявий капитали 
Корхонада молиявий бошқарув механизмининг моҳияти - капитал сарфи, уни 
жамғарилиши ва истеҳмолини қоплаш учун турли пул жамғармаларини шакллантириш ва 
улардан фойдаланишда мужассамлашгандир. 
Асосий капитал – бу асосий маблағлар; тугатилмаган узоқ муддатли инвестисиялар; 
FOYDA 

---

номоддий активлар; янги узоқмуддатли молиявий инвестисиялар (қўйилмалар) дир. 
Асосий капитал таркибига асосий воситалар ва ускуналарни сотиб олишга 
йўналтирилган тугатилмаган капитал қўйилмаларга харажатлар киради. 
Бу асосий маблағларни сотиб олишга ва қуришга харажатларнинг ҳали асосий 
воситага айланишга улгурмаган, хўжалик фаолияти жараёнида қатнашмаётган қисмидир. 
Бу харажатларнинг асосий капиталга киритилишига сабаб шундаги, улар айланма 
капиталдан чиқарилган бўлади (айланма капитал суммаси уларга тенг ҳажмда камайган 
бўлади). 
Узоқ муддатли молиявий инвестисиялар: 
• 
устав капиталида улуш билан қатнашиш, узоқ муддатга аксия ва облигасияларни 
сотиб олишга харажатлардир. Узоқ муддатли молиявий қўйилмаларга харажатлар 
уларнинг характери ва турларидан келиб чиқиб тўланади.
Молиявий инвестисияларга қуйидагилар ҳам киради: 
• 
қарз мажбуриятлари сифатида бошқа корхоналарга тақдим этилган узоқ муддатли 
заёмлар
• 
молиявий лизинг кўринишида узоқ муддатли ижарага берилган мол-мулк қиймати
Номоддий активлар – бу патентлар ва лисензиялар. 
Асосий маблағлар – бу меҳнат воситасига тегишли моддий-ашёвий бойликларга 
сарфланган маблағлардир. 
Корхоналарнинг асосий воситаларга қўйилмалари самарадорлигини, улардан 
фойдаланиш ва такрор ишлаб чиқаришни таҳлил этишда қуйидаги ҳолатларга 
еҳтиборни қаратиш зарур: асосий воситаларнинг функсионал фойдалилик даражаси бир 
неча йил давомида сақланади, шу сабабдан уларни сотиб олиш ва улардан фойдаланиш 
харажатлари маҳлум бир даврларга тақсимлангандир; асосий воситаларнинг жисмоний
жиҳатдан алмаштирилиши (янгиланиши) даври унинг қиймат жиҳатдан алмаштирилиши 
даврига мос келмайди, натижада корхона фаолияти натижаларини пасайтирувчи 
йўқотишлар ва зарарлар юзага келиши мумкин. 
Асосий воситалардан фойдаланишнинг молиявий кўрсаткичлари қуйидагича 
гуруҳланади: 
• 
асосий воситаларнинг ҳажми, таркиби ва динамикаси кўрсаткичлари
• 
асосий воситаларни такрор ишлаб чиқарилиши ва айланиши кўрсаткичлари
• 
асосий воситалардан фойдаланиш кўрсаткичлари
• 
асосий воситаларни сақлаш ва ишлатишга харажатлар самарадорлиги 
кўрсаткичлари
Корхонанинг айланма капитали доиравий айланишнинг барча босқичларида 
маблағларни узлуксиз ҳаракатини таҳминлайди, натижада ишлаб чиқаришнинг пул ва 
молиявий ресурслардаги э ҳтиёжларини қондиради, тўловларни ўз вақтида ва тўлиқ 
амалга оширилишини таҳминлайди. 
Айланма маблағларни молиялаштиришнинг барча манбалари шахсий, қарзга 
олинган ва жалб этилган турларга бўлинади. 
Шахсий маблағлар: 
• 
Шахсий айланма 
маблағлар 
корхонанинг 
ташкил етилиши даврида, устав 
жамғармаси яратилиши вақтида шаклланади.
• 
Бунда 
манба 
сифатида корхона 
таҳсисчиларининг инвестисион маблағлари 
намоён бўлади.
• 
Корхона фаолияти давомида манба сифатида олинган фойда намоён бўлиши мумкин
Қарзга олинган маблағлар - банкнинг қисқа муддатли кредитлари бўлиб, улар 
ёрдамида корхонанинг вақтинчалик қўшимча айланма маблағлардаги эҳтиёжи 
қондирилади. 
Айланма маблағларни шакллантиришда кредитларни жалб этишнинг асосий 
йўналишлари: 
• 
хом 
ашё, 
материалларнинг мавсумий 
захиралари ва ишлаб чиқаришнинг 

---

мавсумийлиги билан боғлиқ харажатларни кредитлаш
• 
шахсий айланма маблағларни етишмаслигини вақтинчалик қоплашга
• 
ҳисоб-китобларни амалга ошириш ва тўлов айланмасини амалга ошириш