Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

 асосий вазифалар
солиқларнинг моҳиятини, 
уламинг зарурлигини, солиқ элементлари ва функцияларини, солиқ сиёсатини, 
солиққа тортиш ва тўлаш тартибларини, хорижий мамалакатлар солиқ тизимларини, 
солиқ тизимининг назарий жиҳатларини ўргатиш ва амалий кўникмаларини 
шакллантиршдан иборатдир. 
1.2. Солиқларнинг иқтисодий моҳияти ва зарурлиги 
Солиқлар
деганда- Ўзбекистон Республикасининг Давлат бюджетига ёки давлат 
мақсадли жамғармасига (бундан буён матнда бюджет тизими деб юритилади) тўланадиган 
мажбурий беғараз тўлов тушунилади. 
Йиғим деганда
бюджет тизимига Кодексда ёки бошқа қонун ҳужжатларида 
белгиланган мажбурий тўлов тушунилади, бу йиғимнинг тўланиши уни тўловчи шахсга 
нисбатан ваколатли орган ёки унинг мансабдор шахси томонидан юридик аҳамиятга эга 

---

2 
Вахабов А.В. ва бошқ. Хорижий инвестициялар.-Т.: Молия, 2010 йил.87-88 б. 
65 
ҳаракатларни амалга ошириш, шу жумладан унга муайян ҳуқуқларни ёхуд рухсат этувчи 
ҳужжатларни бериш шартларидан бири бўлади. 
Шахснинг зиммасига суд тартибида юклатилган жарималар ва бошқа тўловлар, 
шунингдек қонунда белгиланган ҳолларда мол-мулкни мусодара қилиш ҳамда бошқача 
тарзда олиб қўйиш солиқлар ёки йиғимлар жумласига кирмайди. 
Солиқ тушунчаси иқтисодий категория сифатида давлатнинг пайдо бўлиши 
ва унинг фаолияти давомийлиги билан бевосита боғлиқдир. Шу ўринда солиқ 
категорияси давлат иқтисодий сиёсати орқали иқтисодий воқелик сифатида юзага 
чиқишини таъкидлаш лозим. Солиқ тушунчаси тор маънода давлат ихтиёрига солиқ 
тўловчилардан мажбурий тартибда ундириладиган пул тушумларини ифодалайди. 
Маълумки, солиқлар бевосита давлатнинг пайдо бўлиши билан боғлиқдир, 
яъни давлат ўзининг ваколатига кирувчи вазифаларни бажариш учун молиявий 
манба сифатида солиқлардан фойдаланади. Солиқларнинг амал қилиши объектив 
заруратдир, чунки жамиятни ташкил этувчи барча субъектлар ҳам реал секторда, 
яъни ишлаб чиқариш соҳасида фаолият кўрсатмайди. Жамиятда бошқалар 
томонидан рад этилган ёки фаолияти иқтисодий самарасиз бўлган соҳалар ҳам 
мавжудки, улар солиқларнинг объектив амал қилишини талаб этади. Аниқроқ қилиб 
айтганда жамиятнинг норентабел (мудофаа, тиббиёт, фан, маориф, маданият ва 
бошқалар) 
ва 
рентабел 
соҳага 
ажралиши 
ҳамда 
норентабел 
соҳани 
молиялаштиришнинг табиий зарурлиги солиқлар объектив амал қилишини зарур 
қилиб қўяди. Ваҳоланки, норентабел соҳанинг ижтимоий хизматлари асосан давлат 
томонидан амалга ошириладики, уларни молиялаштириш усули сифатида юзага 
чиқувчи солиқлар ҳам шу туфайли бевосита давлатга тегишли бўлади. 
Солиқларнинг амал қилишини бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида икки 
ҳолат билан ифодалаш мумкин: