Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши давлат университети

6-§. МТМларда компьютерли таълимий ўйинлар технологияси 
Ихтиѐрий таълим муасссасида ўқитиш жараѐнини бошқариш, умуман 
педагогик жараëнга ва ўқувчиларнинг билимларини ташкил этишга таъсир 
жараѐни ҳисобланади. Уни муваффақиятли амалга ошириш учун, педагогик 
тизимларда оптимал бошқаришни таъминлайдиган моделлар ишлаб 
чиқилмоқда. Бундай моделлар қаторига махсус ўқитиш технологияларининг 
услуб (услубиѐт)ларини киритиш мумкин. В.П. Беспалько педагогик 
технологиянинг қуйидаги таърифини беради: педагогик технология - бу 
аввалдан лойиҳалаштирилган ўқув-тарбия жараѐнини амалиѐтга тизимли 
сингдиришдир. Педагогик технологияларнинг бошқа услублардан фарқи, 
уларнинг тарбияланувчиларда ўрганилаëтган материалга нисбатан қизиқиш 
орттириш ва мотивацияларининг кўтарилиши ҳисобига самаралироқ таълим 
беришни таъминлашидан иборат. 
Ахборот технологияларини катта тезликда ривожланиши билан таълим 
тизимига масофали ўқитиш - Интернет тармоғи орқали ўқитиш технологиялари 
кириб келмоқда. Бу эса, ўз навбатида замонавий психологик-педагогик 
услубиѐтларни қўллаш имкониятини кенг очмоқда. 
Ҳозирги пайтда таълим тизимида, шу жумладан, МТМларининг таълим-
тарбия 
жараëнида 
таълимга 
оид 
ўйинлар 
ва 
масофали 
таълим 
технологияларини фойдаланиш алоҳида ўрин тутаëтганлиги учун ушбу 
масалаларни кенгроқ ўрганиб чиқишни мақсад қилиб олинди. 
А. Таълимий ўйинлар: уларнииг вазифалари, хусусиятлари ва асосий 
турлари. Таълимга оид ўйинлар таълим беришнинг замонавий психологик-
педагогик технологияларида муҳим ўрин эгаллайди. Усул сифатида улар 20-
асрнинг 70-йилларида кенг тарқалган. Ҳозирги вақтда қўлланилиш соҳасига 
мос равишда таълимий ўйинларнинг ҳар хил турлари мавжуд. Масалан, 
зобитларни тайѐрлашда ҳарбий ўйинлар, актѐрлар учун сюжет-ролли ўйинлар, 
тижоратчилар ва раҳбарлар учун - махсус тренинглар мавжуд. 

---

113 
Таълимга оид ўйинлари асосий уч вазифани бажарадилар: 
• воситали: аниқ бир кўникма ва малакаларни шакллантириш; 
•гностик: ўқувчиларнинг билимларини шакллантириш ва фикрлашларини 
ривожлантииш; 
•ижтимоий-психологик: коммуникатив кўникмаларни ривожлантириш.
Ҳар бир вазифага ўйиннинг аниқ бир тури мос келади: инструментал 
вазифа ўйин машқларида, гностик - дидактик, ижтимоий-психологик эса - 
роллик ўйинларда ифодаланиши мумкин. 
Таълимий ўйинларини самарадорлигини ошириш учун унинг 
технологияси: 
• ўйинни таълим мақсадларига мос бўлиши; 
• иммитацион-роллик ўйинни амалий педагогик (психологик) вазиятга 
таъсир этиши; 
• ўйин қатнашчиларининг ўйин мазмунига мос келадиган махсус 
психологик тайѐргарлиги; 
• ўйинда ижодий элементларидан фойдаланиш имкониятлари; 
• тарбиячи (психолог) нафақат раҳбар сифатида, балки ўйин жараѐнида 
―тўғриловчи‖ ва маслаҳатчи сифатида ҳам иштирок этиш каби талабларга тайѐр 
бўлиши керак.
Ихтиѐрий таълим бериш ўйини бир неча босқичдан иборат бўлиши 
мумкин: 
1) ўйин муҳитини яратиш. Бу босқичда ўйиннинг мазмуни ва асосий 
вазифаси аниқланади, унинг қатнашчиларини психологик тайѐргарлиги амалга 
оширилади; 
2) ўйин жараѐнини ташкил этиш. Бу босқичда қатнашчиларга ўйин қоида 
ва шартлари тушунтирилади ва улар орасида ролларни тақсимлаш амалга 
оширилади. 
3) ўйинни ўтказиш. Бунда қўйилган мақсад ҳал қилинади; 

---

114 
4) якун ясаш. Бу босқичда қатнашчиларнинг ўзлари ҳам, махсус 
экспертлар (психолог, педагог) томонидан ҳам ўйин бориши ва натижалари 
таҳлил этилади. 
Шуни таъкидлаш керакки, таълимий ўйинларнда фақат оддий ўйин 
услуби фойдаланилмайди. Ўйин жараѐнида гуруҳий, яккама-якка иш, 
биргаликда муҳокама, тест ўтказиш ва сўров, ролли вазият яратишлардан 
фойдаланиш мумкин. Бошқача қилиб айтганда, турли - анкета ўтказиш, 
социометрия, «Ақлий ҳужум» ва бошқа услубларни чекланган миқдорида бирга 
олиб бориш ва фойдаланиш имкониятини беради. Шу билан бирга, ўйин 
услуби педагогикада қандайдир махсусликка эга. Таълим бериш жараѐнида 
ўйин ѐрдамчи элемент сифатида қисман назарий материалга қўшимча сифатида 
фойдаланилади ва у асосий услуб сифатида чиқа олмайди. 
Таълимий
ўйинларнинг услуби ва ҳусусиятидан келиб чиқкан ҳолда, 
уларни қуйидаги турларга ажратиш мумкин: