Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

 
 
 
 
 
 
 
 
 
11.3.3-расм. Корхонада инновациялар муваффақиятини 
баҳолаш алгоритми 
Баҳолаш мезонларининг биринчи гуруҳи, тадқиқот лойиҳаси 
мақсадга мувофиқлиги тўғрисида қарор қабул қилиш жараёнида 
қўлланилади. 
Баҳолаш объектини танлаш ва унинг таҳлили 
Баҳолаш объектининг ички ва 
ташқи муҳити таҳлили 
Баҳолаш объектининг ҳолати ва динамик 
тавсифларига таъсир этувчи омиллар 
таҳлили 
Тадқиқотлар (фун-
даментал назарий, 
амалий тадқиқотлар; 
лойиҳа-
конструкторлик 
ишлари) 
м 
Мезон баҳолашлари 
услубиётини ва 
уларни ўтказиш усул 
ва воситаларини 
ишлаб чиқиш 
Мезон 
баҳолашлари 
ўтказишнинг 
ташкилий 
асосларини ишлаб 
чиқиш 
Танланган мезонлар бўйича инновация муваффақиятини баҳолашни 
амалга ошириш 
Баҳолаш объектининг муваффақияти тўғрисида қарор қабул қилиш 
Турли объектлар бўйича мезон баҳолашлари натижаларини 
умумлаштириш ва ташкилот инновациявий стратегиясининг 
муваффақияти даражаси бўйича қарор қабул қилиш 

---

312
Баҳолаш мезонларининг иккинчи гуруҳи эса, инновациявий 
лойиҳанинг якуний босқичида, олинган ва кутилаётган натижалар 
мослигини тавсифлаш учун қўлланилиши мумкин. 
Ҳар иккала гуруҳнинг умумий белгиси шундаки, улар лойиҳа 
тўғрисидаги қуйидаги ахборот маълумотлари асосида барпо 
этилади: 
¾ лойиҳанинг ишлаб чиқарувчи умумий инновациявий 
стратегиясига мувофиқлиги; 
¾ лойиҳа 
объекти 
ўтадиган 
инновациявий 
цикл 
босқичларининг хусусиятлари; 
¾ фундаментал, амалий, ишлаб чиқариш, маркетинг ва бошқа 
маълумотлар; 
¾ тадқиқот ва ишланмаларнинг улардан амалий фойдаланиш 
соҳаси нуқтаи назаридан миқёси ва аҳамияти; 
¾ тадқиқотларнинг ўзига хослиги ва янгилиги; 
¾ инновациявий лойиҳани бажариш муддатлари; 
¾ молиялаштириш манбалари; 
¾ лойиҳа иштирокчилари ва уларни жалб этиш шартлари. 
Лойиҳалар бошқаруви амалиёти таҳлилининг кўрсатишича, 
инновациялар, лойиҳалар ва инновациявий стратегияларни 
баҳолаш мезонларини танлаш, объектнинг ўзига хос белгилари, 
шароитлари, техник ва ташкилий имкониятларига боғлиқ бўлади. 
Аммо ҳар қандай ҳолатда ҳам, кўриб чиқилаётган натижаларнинг 
иқтисодий, ижтимоий ва бошқа ноиқтисодий оқибатларини 
баҳолаш кўрсаткичлари уларнинг таркибига киритилиши лозим. 
Чунки айнан ушбу кўрсаткичлар ёрдамида корхона инновациявий 
фаолиятининг мониторинги ва таҳлилини амалга ошириш мумкин 
бўлади. 
Ушбу босқичда инновацион маркетинг иккита мақсадни 
кўзлайди: пишиб етилган товарни сотишлар ҳажмини оператив 
қўллаб-қувватлаш ва уни ўрнига келадиган янгини илгари 
ҳаракатлантириш стратегиясини яратишни.Бу стратегия талабга 
қаратилганлиги билан таърифланади. Фирма худди қайси 

---

313
эҳтиёжларни қаноатлантириши кераклигини белгилаш асосий 
жиҳат бўлади. Янги товарларни бозорга кириб бориши, ёки янгилик 
киритишларнинг 
«диффузия»си 
маркетингнинг 
замонавий 
тизимлари ва товарни илгарига қараб ҳаракатлантириш 
каналларини шакллантириш билан таъминланади. Сотиш бозори 
учун кураш сиёсатини такомиллаштириш рақобатбардошликни 
оширишнинг ҳар хил шаклларидан фойдаланишдан иборатдир. 
Товарнинг характери ва унинг яшаш даври босқичларига кўра 
рақобатнинг шакллари ва усуллари (нархли ва нархсиз), реклама 
усуллари ва товарни илгарига қараб ҳаракатлантиришда фарқлар 
кузатилади. Масалан, монополист рақобатда янги товарни бозорга 
чиқиши босқичида менежер нарх сиёсати имкониятларидан кўпроқ 
фойдаланиши керак. Агар корхона олдин номаълум бўлган 
товарони ишлаб чиқараётган ёки янги бозорга ёриб киришни 
амалга ошираётган бўлса, унда нархни ҳатто компаниянинг 
зарарига ҳам пасайтириши ва ушбу босқичдаги зарарни бошқа 
товарлар ҳисобига қоплаши керак. Япон компанияларидаги 
инновацион менежмент бозорга ёриб киришда, қоидага кўра 
нархни кескин пасайтиришни амалда қўллайди. Кейин бир вақтда 
фойдани ошириш ва харидорлар доирасини кенгайтириш 
мақсадида нархлар билан моневр қилишга ўтади. Бунда 
сотишларнинг ҳажми катта ўзгаришларни бошдан кечириши 
мумкин. Маркетинг бўйича менежернинг моҳирлиги шундан 
иборатки, команиянинг фойдаси ҳам битта товарни сотишлар 
ҳажмини 
кўпайиши 
ва 
ҳам 
ушбу 
товарнинг 
ўзининг 
модификациялари ва моделларини пайдо бўлиши ҳисобига ошсин. 
Қоидага кўра, замонавий истеъмолчининг турли туман селектив 
(танлаб олинадиган) талабини қаноатлантириш учун товар йирик 
партияларда ишлаб чиқарилмайди ва рақобатнинг нархли шакллар 
имкониятлари ғоятда чекланган. Биттагина компания, масалан IBM 
нинг бир турли товарларини бозорга бир вақтда чиқаришда 
рақобатнинг нархли омилларига суянадилар. 

---

314
Оператив маркетинг бундан кейин ҳам ривожланади, 
вариантли таҳлилга асосланади, бозҳор муҳити, талаб, рақиблар, 
мижозлар ҳақидаги мунтазам ахборотларни йиғиш билан 
шуғулланади, сотишлар соҳасидаги мақсадларни белгилайди.
Булар сотишлар ҳажмини кўпайтириш, бозор улушини 
кенгайтириш мақсадида қилинади.