Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

Sotsial tabaqalashuv turlari. 
Jamiyatning iqtisodiy tuzilishi va sotsial 
tarkibi o’zaro, yaqindan bog’liqdir. Iqtisodiy munosabatlarning o’zgarishi sotsial
tartib 
o’zgarishisiz sodir bo’la olmaydi. Iqtisodiy munosabatlarni ayrim ravishda 
o’zgartirishga urinishlar aholi qarashligiga sabab bo’lmasa ham uning sustligiga duch 
kelishi mumkin. Jamiyatning sotsial qatlamlashuvi ikki shaklda namoyon bo’ladi: 1. 
Insonlarning professional-ta`lim saviyasiga asoslangan professional malakali shakl. 2. 
Daromad darajasiga qarab taqsimlanishiga asoslangan iqtisodiy shakl. 
Professional – malakali sotsial tabaqalashuv esa ishchi bajarayotgan shu 
faoliyatning murakkabligi, aqliy salohiyati, jamiyat uchun muhimligi va ahamiyatini 
e`tiborga olishga asoslanadi. 
Sotsial-iqtisodiy tabaqalashuv inson mulk maqomini baholashga hamda 
jamiyatda ma`naviy qulayliklarga erishuvlarida uning real imkoniyatlarini e`tiborga 
olishga asoslanadi. 
Har bir mamlakatda shakllangan tabaqalar va qatlamlar tomomila turlicha 
bo’lishi mumkin. Ularning soni tabiiy manbalar, o’lkaning iqtisodiy tarixi, mehnat 
taqsimoti va iqtisoslashuv jarayonida erishilgan daraja, davlat sektori bajaruvchi 
vazifalarning nisbiy miqyosi hamda ro’yhati. Mulkchilik, shu jumladan o’tmishdan 
meros mulkchilik xarakteriga ham bog’liq bo’ladi. 
Professional ta`lim va iqtisodiy tabaqalashuv har doim ham mos 
kelavermaydi. Professional malaka va iqtisodiy-ijitmoiy tabaqalashuv orasidagi 
mobillikka erishish mamalkat aholisining mehnat faoliyatini yuksaltirishda hal etuvchi 
omillar. 
Jamiyatning sotsial tarkibiga ta`sir o’tkazuvchi eng muhim 
ko’rsatkichlari 
-Daromadlar taqsimlanishidagi o’zgarishlar 
-Iqtisodiy maqom va professonal-ta`lim saviyasi bilan bog’liq sotsial qatlamlarning 
jamiyat qatlamlashuv jarayonida joylashish tarkibining o’zgarishi. 
Sotsial qatlamlashuvning quyi va yuqori qatlamlarida sotsial harakatchanlik 
miqyoslarining o’zgarishi. 
- O’tish davrining dastlabki boskichida sodir bo’layotgan o’zgarishlardan yutib 
chiqqanlarga nisbatan mag’lub bo’lganlar ko’proq bo’lib chiqadi. Shuning uchun 

---

150 
jamiyatning sotsial tabaqalashuvida sodir bo’luvchi moyillarni tushunish davlatning 
to’g’ri ijtimoiy siyosatni ishlab-chiqishining zaruriy shartidir
64
.
 
«O’zbekistonda, – deb ta`kidlaydi Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov, – uning 
eri, tabiatiga, bu erda yashayotgan xalqlarga muhabbat, o’lkaning tarixi, madaniyati, 
an`analarini teran bilib olishga intilish respublikaning qudrati va yutuqlaridan 
faxrlanish. Xalqimiz qismatiga tushgan qiyinchiliklar uchun qayg’urish ko’p millatli 
o’zbek jamiyatining muhim jipslashtiruvchi asosi hisoblanadi». 
Respublikamiz jamiyatining sotsial tarkibi nazariyasi hozircha ishlab 
chiqilgani yo’q. Mustaqil O’zbekiston jamitining ertangi kun ijtimoiy-iqtisodiy 
tuzumiga bugun asos solindi desak adashmaymiz. Shuning uchun jamiyat ijitmoiy 
tarkibini o’rganish real hayotimizni, kundalik turmushni yanada to’laroq bilishga 
xizmat qiladi. 
Xulosa qilib aytganda, jamiyat sotsial tarkibini sotsiologiya Fani doirasida 
o’rganish uning rivojlanish istiqbollarini, o’ziga xos xususiyatlarini, mavjud ijtimoiy 
muammolarini tadqiq etishda va zarur ilmiy-amaliy tadbirlar ishlab chiqishda muhim 
ahamiyatga egadir.