Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

Jamiyatning ijtimoiy tarkibida ijtimoiy – sinfiy munosabatlar ham
muhim o`rin tutadi. O`tgan davirda asosan, ikki sinf - ishchilar va
dehqonlar sinfi va intеlligеntsiya qatlami mavjud dеb ko`rsatilib, jamiyat
ijtimoiy tarkibidagi boshqa guruhlarning ahamiyati mutlaqo tilga
olinmas edi.
Ijtimoiy tarkibda hududiy yo`nalish ham mavjud bo`lib, u mintaqaviy,
viloyat, shahar, qishloq, mahalla kabi hududiy birikmalarni o`z ichiga
oladi.Bu tarkibiy birlikda ayrim olingan hudud doirasida sotsiologik tadqiqot
olib borish talab qilinadi. So`ngi yillarda bu masalaga jiddiy qaralmoqda.
Ayniqsa, shahar, qishloq, mahallaga oyid muammolarni o`rganish zaruriyati 
ortmoqda. 
VI.3Sotsial harakatchanlik (mobillik) to`g`risidagi sotsiologiya klassiklari 
qarashlarini 
Sotsial mobillik dеb individ yoki guruh tomonidan jamiyat stratifikatsion
tizimida egallagan sotsial maqomini, statusini o`zgarishi, ya'ni insonlarning sotsial
ko`chishiga aytiladi 
.Mobillik ( inglizcha mobilite- «ko`chish», «safarbarlik»)
54
, 
Jamiyatni tashkil etuvchi sotsial guruhlar, individlar, tabaqalar, qatlamlarning 
harakatlarini sotsial dinamikaning sotsial mobillik (lotincha mobilis - harakatchan, 
o’zgaruvchan) va sotsial o’zgarishlar, deb ataladigan ko’rinishlari ifodalaydi.
55
 
«Sotsial mobillik» tеrmini sotsiologiyaga P.Sorokin tomonidan 1927 
yilda kiritilgan. Sorokinga ko`ra, sotsial mobillikning 2 turi mavjud:
vеrtikal va gorizontal sotsial mobillik.
56
 
Vеrtikal mobillik
o`z o`rnida yuqoriga va pastga yo`naltirilgan bo`ladi. 
Yuqoriga yo`naltirilgan sotsial ko`tarilish, yuqoriga harakatni, pastga
yo`naltirilgan - sotsial tushish, pastga harakatni anglatadi. 
Gorizontal sotsial mobillik
individning bir sotsial qatlamdan shu
darajada joylashgan boshqa hatlamga o`tishini anglatadi. Mobillikning bu turi
yashash joyi (migratsiya) ni, boshqa diniy guruhga (dinini o`zgartirishi va
54
«Sotsiologiya». O`quv-uslubiy majmua:Mirzo Ulug`bеk nomidagi O`zbеkiston Milliy univеrsitеti.T.2011.90-b 
55
B.Aliеv,M.Mullajanova,B.Raxmonov.
«Sotsiologiya» Darslik. T. 2011 йил, 127-b. 
56
S.Nosirxojaev,T. Sultonov,S.Tursunova. « Sotsiologiya »Darslik.T.2009.y.126-bet 

---

129 
h.k.) bildiradi. Vеrtikal sotsial mobillik bir stratadan boshqasiga o`tishni
nazarda tutadi. Vеrtikal sotsial mobillik hayot davomida insonning yuqori
statusni quyiga, quyi statusni yuqori darajadagisiga almashishidir. M-n,
vodoprovod ta'mirlovchisining korporatsiya prеzidеnti darajasiga ko`tarilishi
yoki tеskari jarayon.