|
Оиланинг иқтисодий тизими
Оила иқтисоди
объекти
Оила аъзолари
Оила иқтисодининг
шаклланиш
механизми
Оиланинг иқтисодий
сиёсати
Пул Маҳс
улот
Хона
донл
ар
Оила
вий
бизне
с
Давл
ат
хизм
атчил
ари
Кўп
босқичл
и
таєсимо
т
Давлат
институ
тлари
Нодавла
т
институ
тлар
Давла
т
сиёса
ти
Оила
нинг
тадби
ркорл
ик
сиёса
ти
Хон
адон
сиёс
ати
212
Одатда кўп муаллифлар ижтимоий-иқтисодий сиёсатни давлат сиёсати
билан чеклашади. Аслида бу давлатдан бошқа субъектларга ҳам тегишлидир.
Оила иқтисодининг асосий қисми ва энг аввал, бозор сигменлари, фирмалар
ва хонадонлар оила иқтисоди билан аккумуляция шаклига эга бўлади.
Мазкур субъектлар, албатта ўз манфаатларини кўзловчи сиёсатини қўллайди.
Бизнингча, умуман сиёсатни, хусусан оиланинг иқтисодий сиёсатини унинг
макродаражаси билан чегаралаб бўлмайди, уни микродаражадаги
кўпчиликдан иборат субъектлар сиёсати
сифатида ҳам қараш зарур.
Ҳозирги назарий таҳлилга тизим элементларини кенгроқ ўрганиш
хосдир, яъни муносабатларнинг табиатидан ташқари уларнинг объекти,
уларни бошқарувчи институтлар ва ҳатто уларга тааллуқли сиёсат ҳам
инобатга олинади. Шулардан келиб чиққан ҳолда биз қуйидагиларга амал
қилдик:
- Оила иқтисоди кичик тизимни ҳосил этадики, бу бозор тизимнинг
бир қисми, блокини ҳосил этади, такрор ишлаб чиқариш ёки иқтисодий
айланиши жиҳатидан қаралганда тақсимлаш жараёнига хос бўлади.
- Бу тизимда унинг элементи сифатида оила иқтисодининг ўзи ва
уларни ўзлаштирувчи субъектлар туради. Оила иқтисоди муносабат объекти
сифатида пул ёки моддий шаклга эга бўлади. Оила иқтисоди субъектлари –
бу иқтисодиёт иштирокчиси бўлган хонадон, тадбиркорлик ва давлатдир.
Бироқ, оилада иқтисодий фаол бўлмаган аҳоли гуруҳлари ҳам субъект
сифатида иштирок этади.
- Оила иқтисоди тақсимот қонунига биноан шаклланади, бу қонун
маълум механизмлар ёрдамида амалга ошадики, буни тақсимлаш механизми
деб айтиш мумкин ва у оила иқтисоди тизимига киради.
- Оила иқтисодини шакллантиришда маълум иқтисодий институтлар
қатнашадики, булар ҳам давлат, ҳам нодавлат институтлари ҳисобланади,
улар фаолияти оила иқтисодини тартиблайди ва бу ижтимоий адолат
бўлишини таъминлашга қаратилган бўлади. Булар ҳам тизимга киради.
213
- Оиланинг иқтисоди тизимига оила томонидан қабул қилинган ва
амал қилинадиган иқтисоди сиёсати ҳам кирадики, бу оила иқтисодини ҳосил
этиш ва сарфлашга тааллуқли саъй-ҳаракатлар ва амалий чора-тадбирлардан
иборат. Бу сиёсатни фақат давлат эмас, балки оилавий бизнес ва бир оилада
истиқомат қилувчи хонадонлар ҳам қўллайди.
Оиланинг иқтисодий тизими таҳлили унинг ҳар бир элементига баҳо
бериш ва унинг ўрнини аниқлашни талаб қилади. Оиланинг иқтисодий
тизимида объективлик қоидаси устуворлик қилса-да, маълум даражада
субъективлик ҳам бўлади, бу ҳатто бир хил объектив шароитда ҳам
оилаларнинг иқтисодий сиёсатини турлича қилади.
Тизимли ёндашув қоидаларига биноан оила иқтисодининг моҳияти
аниқланганда унинг тушум бўлиши ва ресурсларни ишлатиш натижаси
эканлигини назарда тутиш маъқул. Оила иқтисоди шубҳасиз, яратилган
товарлар ва жиҳозларнинг пул эквиваленти, лекин уларни яратишга ишлаб
чиқариш омиллари бир хил иштирок этганидан уларни зарурий ва қўшимча
маҳсулотнинг шакли сифатида талқин этиш ўринсиз бўлса керак, чунки бу
ижтимоий синфий ёндашув методологиясидан келиб чиқади ва ортодоксал
назарияларда қўлланилган.
Ҳозирги назарияда оила иқтисодини уларни ҳосил этишда иштирок
этувчи омиллар таъсирида ўрганиш талқин этилиб, ер, меҳнат ва капиталдан
ташқари уларга тадбиркорлик қобилияти ва ахборот ҳам киритилади. Булар
орасида меҳнат етакчи омил бўлса-да, бошқа омиллар бўлмаса у ҳеч қачон
натижа бермайди. Шу боис, ҳамма омиллар неъматларни яратишда
биргаликда иштирок этишини, улардан ҳар бири ўз иштирокига қараб,
неъматларни бир қисмига эга бўлиши ва унинг пул эквивалентини ташкил
этишини қайд этиш зарур. Шундан келиб чиқиб бозор тизимида омиллар
оила иқтисодининг асосий элементларини ташкил этади деб айтиш ўринли
бўлади.
Оила иқтисоди статикада эмас, балки динамикада ўрганишга келсак,
буни зарурий ва қўшимча маҳсулотлар шакли билан боғлаш шарт эмас,
214
чунки бу товар ва хизматларни бозор орқали асосий ва ҳосила манбага
айланишини акс эттиради. Оила иқтисодининг шаклланиши ишлаб чиқариш
натижаси бўлса-да, молиявий категория ҳисобланади, чунки бу товар-пул
муносабатларини билдиради. Молия эса оила даромадлари ва харажатлари
нисбатидаги муносабатидир. Иқтисодий фаолият натижасида бир субъект
ихтиёрига келган тушум оила даромадига айланган ҳолда, бошқа субъект
учун харажатдан иборатдир. Демак, оила иқтисоди – даромал ва харажат
қилиш жараёнида оила аъзолари эҳтиёжини қондиради. Айни бир пайтда
давлатнинг трансфертлар ва субсиядиялардан иборат харажати оила
иқтисодига айланади. Айни пайтда, оила иқтисоди - харажат алоқалари
фирмалар ва хонадонлар муносабатига ҳам хос. Бинобарин, оила иқтисоди
ўрганилганда шу икки хил алоқани назардан қочириб бўлмайди.
Бозор
тизимидаги
оила
иқтисоди
ўрганилганда
уларнинг
Do'stlaringiz bilan baham: |
