Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

3.4.2. ФОТОСИНТЕЗДА КАРБОНАТ АНГИДРИДНИНГ 
ЎЗЛАШТИРИЛИШИ 
Фотосинтезнинг иккинчи босқичи - қоронғлик босқичи дейилади. Чунки 
бу босқичда борадиган реакциялар ёруғлик талаб қилмайди ва СО
2
нинг 
ўзлаштирилиши билан характерланади. Ёруғлик босқичининг асосий маҳсулоти 
бўлган АТФ ва НАДФ.Н
2
лар карбонат ангидриднинг ўзлаштирилиб углеводлар 
ҳосил бўлишида иштирок этади : 
О
2
ФГК 
ёруғлик ёруғлик АТФ Қоронғилик
босқич НАДФ.Н
2
босқич 
2Н
2
О СО
2

---

65
Карбонат ангидриднинг ўзлаштирилиши ҳам оддий жараён эмас. У жуда 
кўп биохимик реакцияларни ўз ичига олади. Бу реакцияларнинг характерлари 
тўғрисида батафсил маълумотлар биокимёнинг янги усулларини қўллаш 
натижасидагина олинди. 
Ҳозирги пайтла СО
2
ни ўзлаштиришнинг бир неча йўли аниқланган : 1) 
С
3
- йўли (Кальвин цикли ), 2) С
4
- йўли (Хетч ва Слэк цикли) ва бошқалар. 
ФОТОСИНТЕЗНИНГ С
3
- йўли. Фотосинтез жараёнида СО
2
нинг 
ўзлаштириш йўлини 1946 - 1956 йилларда Калифорния дорилфунунида, 
америкалик биохимик М.Кальвин ва унинг ходимлари аниқладилар. Шунинг 
учун ҳам у Кальвин цикли деб аталади (33 - расм). Кейинги йиллардаги 
изланишларнинг натижалари кўрсатишича, бу цикл ҳамма ўсимликларда содир 
бўлади. 
Биринчи асосий вазифа СО
2
ўзлаштирилиши оқибатида вужудга 
келадиган дастлабки органик моддани аниқлаш эди. Айтиш лозимки, мазкур 
жараёнда ҳосил бўладиган углеводларни аниқлаш жуда қийин, чунки миқдор 
жиҳатидан кам бўлган, турли-туман оралиқ моддалар ҳосил бўлади. 
Бу вазифани ҳал қилиш учун М.Кальвин углероднинг радиоактив 
атомларидан (нишонланган 
14
С) фойдаланилади. Радиоактив 
14
Снинг емирилиш 
даври 5220 йилга тенг бўлиб,тажриба ўтказиш учун жуда қулай ҳисобланади. 
Бир ҳужайрали сув ўти хлорелла нишонланган 
14
СО
2
бўлган шароитда ҳар хил 
муддатларда сақланади ва фиксацияланади. Фиксацияланган сув ўтларида 
ҳосил бўлган органик моддалар хромотография усули билан бир-биридан 
ажратилади ва радиоавтография усулини қўллаш билан ҳар бир органик модда 
таркибида 42 - расм . Кальвин циклиги 
14
С миқдори аниқланди.Натижада 5 
секундда 
14
С нинг 87 фосфоглицерат кислотасида қолганлари эса бошқа 
моддалар таркибида топилди. Бир минутдан кейин эса нишонланган 
14
С бир 
қанча органик ва аминокислоталар таркибида қайд этилди. Шундай қилиб, 
карбонат ангидриднинг ўзлаштирилиши натижасида 
ҳосил бўладиган 
дастлабки модда фосфоглицерат кислота эканлиги маълум бўлди :