Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

9.4.2. ЎСИМЛИКЛАРНИНГ РАДИАЦИЯ ТАЪСИРИГА 
ЧИДАМЛИЛИГИ 
Табиий муҳитнинг энг хавфли вазиятларидан бири унинг радиоактив 
моддалар билан заҳарланишидир. Шунинг учун ҳам унинг олдини олишга жуда 
катта эътибор берилмоқда. 

---

206 
Ер шарида маълум миқдордаги радиоактивлик табиий ва сунъий 
радиоактивлик натижасида ҳосил бўлади. Радиоактив элементлар: уран - 238, 
уран -235, торий - 232, калий - 40, углерод -14 ва бошқалар планетамизда 
маълум миқдорда тарқалган бўлиб,вақт ўтиши билан улар доимо парчаланиб 
ўзгариб туради. Уларнинг айрим емирилиш даври жуда узоқ муддатга тенг 
бўлиб,уран - 238 нинг ярим емирилиш даври 4,51 млрд.йил, уран -235 нинг 
ярим емирилиш даври 713 млн.йил ва торий - 232 нинг ярим емирилиш даври 
14,4 млрд.йилга тенг. 
Ерда радиоактив элементларнинг парчаланиши натижасида тупроқда,сув 
ва ҳавода табиий радиоактивлик вужудга келади. Таркибида калий,уран,торий 
ва бошқа радиоактив изотоплар бўлган чанг шамол билан ер юзидан 
атмосферага кўтарилади ва вақт ўтиши билан ҳаво орқали катта майдонларга 
тарқалади. 
Кейинги вақтларда сунъий радиоактивликнинг турли ядро реакциялари 
ёрдамида сунъий йўл билан содир қилинган радиоактивлик кўпайиши билан 
умумий 
радиоактивлик 
ортиб 
бормоқда. 
Муҳитнинг 
радиоактивлик 
ифлосланишининг асосий манбалари: радиоактив рудаларни қайта ишловчи 
завод ва корхоналар; ядро ёқилғисини қайта ишловчи корхоналар; атом электр 
станциялари; атом реакторлари ва бошқалардир. Бу манбалардаги айрим 
носозликлар, авариялар ва шунингдек атом,водород ва бошқа ядро қуролларини 
портлатиш натижасида ташқи муҳит радиоактив моддалар билан ифлосланади. 
Бундай корхоналарнинг чиқиндилари ҳисобига ҳам ифлосланиш кўпаяди. 
Айниқса ядро қуролларини синаш учун портлатилганда жуда кучли 
радиоактив нурланиш вужудга келади. Умуман радиоактив моддалар тирик 
организмларни заҳарлайди. Тирик организмларда радиоактив моддалар 
концентрацияси кўпайиб организм учун хафли бўлиб қолади. Айрим 
планктонларда радиоактивлик сувдаги радиоактивликка нисбатан 1000 
мартагача кўп бўлади. 
Радиациянинг биологик таъсири кўп томонлама бўлиб, молекулалардан то 
организм ва ҳатто популяция характерига эга бўлади. Радиоактив нурларнинг 
таъсир 
механизми 
тирик 
учун 
ўхшашдир.Бу 
нурлар 
тўғридан-тўғри 
молекулаларни емиради. Ҳужайраларнинг мембаналари, органоидлари ва 
айниқса нуклеин кислоталар, ферментлар ва мембрана липидларини кучли 
зарарлантиради.