Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги тошкент давлат ўзбек

Девонбеги. Демак, қишлоқ номига лавозим номи асос бўлган
4
. Шунинг учун 
унинг этимони “девоннинг беги” бирикмасидир.  
Ёвутжам // Ёвмутжам - Қорақалпоғистон Республикаси Амударё 
туманида жойлашган қишлоқ. Унинг келиб чиқиши ҳақида бир неча фикр 
бор: 1.Ойконим икки ойконимик асосдан ташкил топган ёвмут ва жам 
топоасосларидан ясалган.
2.Ёвмут туркман қабилаларидан бирининг номи. Ёвутлар XIX-XX 
асрнинг бошларида Хоразм ҳамда Шимолий ва Ғарбий Туркманистонда 
яшашган.
3.Жом // жам сўзи «тўп, жамланмоқ» маъносини ифодалайди. У 
Хоразмда ва Ғарбий Туркманистонда «қишлоқ, овул» сўзига тенг келадиган 
ойконимик индикатордир.
4.Ўзбек халқ оғзаки ижодида, хусусан, Гўрўғли достонида Гўрўғлининг 
ҳамфикрлари ҳам Така ёмут элидан бўлади. Демак, Ёвмутжам «ёвмутлар 
қишлоғидир» ёки ёвмутлар овули.
Хуллас, Ёвутжам // Ёвмутжам ойконими қадимий туркий 
этнонимлардан бирининг номи бўлиб, вақт ўтиши билан ойконимик объектга 
ном бўлган. Унинг этимони Ёвмут этноними ва жам сўзларининг 
бирикишидан ҳосил бўлган ёвмутжам бирикмасидир 
1
Ўзбек тилининг изоҳли луғати.-Тошкент, Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 2006. 1-жилд. 
341-бет.
2
Юқоридаги асар. 1-жилд. 588–бет. 
4
Дўсимов З., Эгамов Х. Жой номларининг қисқача изоҳли луғати. -Тошкент, Ўқитувчи, 1977. 50-
б.

---

85 
Кенагас - қишлоқ. Самарқанд вилояти Ургут тумани, Шаҳрисабз, 
Китоб, Бухоро, Фарғона водийси, Шимолий Афғонистонда яшаганлар. 
caенагас-йирик ўзбек қабилаларидан бирининг номи. Улар 18-19 асрларда 
Бухоро хонлигининг сиёсий ҳаётида фаол қатнашган. Бу номдаги 
топонимлар Наманган, Поп тумани, Қорақалпоғистон Республикасида ҳам 
мавжуд
1
.
Топоним апеллятив лексикада кенгаш, кенгашли ҳолатларида бўлган 
бўлиши керак. Тилдаги фонетик жараёнлар туфайли мазкур сўз ўзгаришларга 
учраб, кенагас ҳолатига келиб қолган: кенгаш > кенагаш > кенагас >
Кенагас. Мазкур сўзнинг бундай тарихий ўзгаришлар туфайли шу ҳолга 
келишига маълум бир фонетик асос бор. туркий қабила-уруғлар ичида бу 
қабила вакиллари доим кенгашиб иш кўришган. баъзи манбаларда 
кўрсатилишича, Шаҳрисабз беклиги алоҳида мустақил беклигини кенагаслар 
XYIII-XIX-асрларда яна қайта тиклашгач, Бухоро амири 17 ёшли кенгас 
ойимчага совчи қўйиб, шу йўл билан Шаҳрисабзни яна қайта Бухорога 
қарам қилмоқчи бўлади. Амирнинг совчилари келиб кетишгач, 17 ёшли 
кенагас ойим отасининг иложсиз ҳолда қолганини билиб, ўз режасини 
отасига айтади. Ота қизининг режасини эшитиб лол қолади. Сабаби, ёш қиз 
ватанининг мустақиллиги учун ўз жонини аямай жиддий режа тузган бўлади.
Ёш кенагас ойим тўй-томоша билан Бухорога олиб борилгач, у ярим 
кечаси ухлаб ётган амирнинг қулоғига симоб қўяди ва тезда Шаҳрисабзда 
амирликка қарши қўзғолон муваффақиятли якунланиб, шаҳрисабз беклиги 
яна ўз мустақиллигини тиклайди. Аммо Бухорода қолган кенагаслар Орол 
денгизи бўйларига сургун қилинади. Демак, Кенагас топонимининг этимони 
кенгаш сўзидир.