Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги тошкент давлат ўзбек

Ғулом (Элликқалъа т. Бўстон ш. кўча
1
, ант.).; 
18) иккинчи компоненти мерган сўзи билан ҳосил бўлган ойконимлар: 
Бешмерган (Беруний т. овул); 
19) иккинчи компоненти кўл бўлган ойконимлар: Кўхна Тўрткўл
(Тўрткўл т. Охунбобоев ОФКидаги овул);
20 ) биринчи компоненти рангни англатадиган ойконимлар: Қизил 
савла соҳили (Тўрткўл т. Тозабоғёп ОФК овул). 
1
Олдинроқда кўча индикатори ойконим таркибида ойконимик хусусиятга эга бўлади.

---

37 
21) иккинчи компоненти ҳаракатни англатувчи ойконимлар: 
Қумбоскан (Тўрткўл т. Қумбосган ОФК о.);  
22 ) иккинчи компоненти кўча ва тор кўча топонимик индикаторлари 
билан ҳосил бўлган ойконимик дромонимлар: Олимпия берк кўчаси 
(Тўрткўл т. Қумбосган ОФК); Орол тор кўчаси (Тўрткўл т. Қумбосган 
ОФК); Ибн Сино тор кўчаси (Тўрткўл т. Қумбосган ОФК кўча). 
23 ) иккинчи компоненти ариқ
1
ва канал маъносидаги ёп сўзи билан 
шаклланган гидронимик ойконимлар: Сўқили ёп, Жумакетган ёп, Кўкча 
ёп, Оқбошли ёп (Тўрткўл т. Уллибоғ ОФКдаги канал ва аҳоли пункти).
Ушбу ойконимлар бирикма кўринишида бўлиб, фақат ўрганилаёт ҳудуд 
топонимиясига хос индивидуалликкка эга.
Демак, “Жанубий Қорақалпоғистондаги ойконимларнинг
ономастик-грамматик хусусиятлари” деб аталган биринчи боб “Ономастика”, 
“Ўзбек ономастикаси” соҳасида қўйилаётган янги илмий масалаларнинг 
маълум бир тарзда берилиши ҳисобланади. Бобнинг биринчи қисмида: 
“Ойконимларнинг ономастик-морфологик таркиби” ўрганилиб, уларнинг 
қуйидаги тўртта тури мисоллар воситасида асослаб кўрсатилди: 1) фақат 
ойконимик асосдан ташкил топган ойконимларларнинг миқдори кўп, 
тахминан 36%; 2) ойконимик асос ва индикатордан вужудга келган
ойконимларнинг тахминий миқдори 25 % атрофида; 3) ойконимик асос, 
индикатор ҳамда ойконимик формантлардан шаклланган ойконимлар, 
уларнинг тахминий миқдори 24% дир ; 4) ойконимик асос, ойконимик 
формант ва индикаторлардан ташкил топган ойконимларнинг тахминий 
миқдори 15 % атрофидадир.
Мазкур 
бобнинг 
“Ойконимларнинг 
ономастик-синтаксис
хусусиятлари” номли иккинчи қисмида ўрганилаётган ҳудуддаги 
ойконимлар тизимининг қуйидаги учта тури ойконимик мисоллар воситасида 
тавсиф ва таҳлил этилди: 1) содда ойконимлар; 2) қўшма ойконимлар – 
буларнинг умумий миқдори ойконимлар сонининг тахминан 76% ташкил 
этади; 3) бирикмали ойконимлар, уларнинг умумий миқдори эса 
ўрганилаётган ҳудуддаги барча ойконимлар миқдорига нисбатан тахминан 
24% ни ташкил этади.
Ойконимларнинг ономастик-грамматик хусусиятларининг талқини, 
тавсифи ва таҳлили билан бугунги кундаги “Ономастика”, “Ўзбек 
ономастикаси” соҳалари доирасида янги илмий назарий концепциялар ва 
1
Улуқов Н. Наманган вилоятидаги ариқ номлари // Ўзбек тили ва адабиёти. -Тошкент, 2004. 6-сон. 
–Б. 81-83.

---

38 
янги илмий таҳлил йўллари асосли ва ишончли эканлигини ҳам илмий 
назарий, ҳам илмий амалий характердаги далиллар билан асосланди. Бу эса 
ономастик лексика номларни фарқлашда, қайта номлашда, уларнинг 
хусусиятларини, хусусан, топонимик маъноларини очишда ономастик-
грамматиканинг алоҳида аҳамиятга эгалигини таъкидлаш лозим.