Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

2. Навоий ижодида идеал шахзода образи. Давлат мустаҳкамлиги ва жамият равнақининг яна бир асосий талаби – бу шаҳзодалар ва бўлғуси давлат арбоблари тарбиясига қаттиқ киришмоқдан иборатдир. «Муншаот»да Навоийнинг Султон Ҳусайн Бойқаро, валиаҳд шаҳзода Бадиуззамон Мирзога давлат ишларини юритиш соҳасидаги маслаҳат ва насиҳатлари акс этган мактублари жойлаштирилган. Шоир шаҳзодалар тарбиясида нималарга эътибор қилмоқ кераклигини аниқ таъкидлайди. У «Фарҳод ва Ширин» достонининг шаҳзода Шоҳ Ғариб Мирзога бағишланган 53-фаслида шоҳ илмни чуқур ўрганмоғи лозимлиги, ҳақиқий илм эса шоир яшаган даврнинг етакчи мафкураси бўлмиш – дин илми эканлигини уқтиради. Илмда асосийси, дейди шоир, фиқҳ, яъни Ислом қонуншунослиги (юриспруденсия), ҳадиси набавий – тўғри яшаш дастури ва тафсир – илоҳий китоб ҳикматларини англамоқдир:
Шаҳ улдурким, шиори илми диндур,
Нединким, илми дин илмул-яқиндур.
Улум ичра ўқусанг юз туман фасл,
Тамоми фаръу, дин илми эрур асл.
Бу дин илмики, хомам қилди таҳрир,
Ерур фиқҳу, ҳадису, сўнгра тафсир.
Алишер Навоий ўз достонида идеал шаҳзоданигина эмас, комил инсонни гавдалантирди. Достонда намунали шаҳзода яратиш ғояси борлиги туфайли образ доираси ниҳоятда кенгайиб кетади. Шоир бу образни яратишда халқ оғзаки ижодига ҳам мурожаат этади. Навоийнинг Фарҳоди халқ оғзаки ижодидагидек дев эмас, оддий инсон, аммо у девнинг ишини қилади, сув каналини қазади. Чунки, сутдан кўра халққа сув керак.
Фарҳод ва Ширин саргузашти фожиа билан тугайди. Лекин, достон бу билан тугамайди. Фарҳоднинг кўкалдоши Баҳром Арман ўлкасига келиб дўсти шаҳзоданинг ўзини эмас, қабрини топади. У кўз ёшларини тўкиб:
Кўзим чиқсун сени кўргунча мундоқ,
Кесилсун тил сени сўргунча мундоқ,
Нелар келмуш бошингга ғурбат ичра,
Не ғурбатлар чекибсан кулфат ичра,
дея фарёд қилади. Баҳром Хусравнинг ўғли Шеруяни жангда енгади ва Арманистонга одил ҳоким қўйиб кетади. Шу билан бирга зулмга чек қўйилиб, адолат тантана қилади. Бундай хотима билан Алишер Навоий ўз идеалларига қаттиқ ишонишини намойиш этади. У Фарҳоду Ширинлар мақсадига етолмай вафот этсалар-да, барибир Баҳромлар келади ва ҳақиқат ғалаба қозонади, деган фикрни баён этади.
Алишер Навоийнинг ушбу достони икки жинс вакиллари бўлмиш етук, маърифатли инсонларга қўйилган олтин ҳайкал сифатида фақат ўзбек китобхони томонидан эмас, Европа, рус ва бошқа хорижий шарқ халқлари томонидан ҳам севиб ўқилади.
Бу ғоялар психология фани учун ҳам ўз мазмуни ва аҳамиятига эга бўлиб, комил шахс психологик портретини яратиш ишларида хизмат қилиши мумкин.