Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги

22.2. Денгизда бурғилаш учун муқим пойдеворлар 
мундарижа 
Денгизда бурғилаш ишларини олиб бориш учун биринчи 
пойдеворлар 1934-1936 йилларда Каспий денгизининг Илич 
кўрфазида ва Артем оролида қурилган. Бу пойдеворлар 
қувурлардан ишланган қозиқоѐқлар устига ўрнатилган бўлиб, унча 
чуқур бўлмаган қудуқларни бурғилашга имкон берган.
_______________________________________________________ 
*) Континентал шелф-материклардан денгиз ѐки океан 
томон сѐкин-аста чуқурлашиб борадиган қиялик. Одатда 
континетал шелфнинг чуқурлиги 100- 200 м атрофида бўлади. 
1946 йилда муҳандис Л.А. Межлумов тайѐр бўлма 
кўринишидаги пойдеворларни (бу пойдеворлар муаллифнинг исми- 
шарифининг бош ҳарфидан ЛАМ дсб аталди) таклиф этди. Бу 
пойдевор ўзининг тайѐр ҳолда эканлиги туфайли уни денгизда 
йиғиш ва бутлашга ҳожат қолмади. ЛАМ туридаги пойдеворларни 
денгиз шароитида бир нуқтадан иккинчи нуқтага бутун ҳолича 
кўчириб ўтказиш имкониятига эга бўлинди. 

---

203 
1949 йилда ЛАМ туридаги пойдеворни муҳандислар Л.А. 
Межлумов, С.А. Оруджев ва Ю.А. Сафроновлар томонидан қайта 
кўриб чиқилиб, анчагина ўзгартиришлар киритилди. Бу пойдевор 
МОС (муаллифлар фамилияларининг биринчи ҳарфидан) деган 
ном олди. Бундай пойдеворлар билан денгиз сатҳининг чуқурлиги 
20 м. гача бўлган жойларда қудуқ бурғилаш имконияти туғилди.
МОС туридаги пойдеворлар билан Каспий денгизининг 
Апшерон архипелаги атрофида кўплаб денгиздаги нефть 
конларини бурғилаш, уларнинг чегараларини, заҳираларини 
аниқлаш ва ишга тушириш имконияти юзага келди.
Кейинги 
изланишлар 
натижасида 
МОС 
туридаги 
пойдеворларга 
кўплаб 
ўзгартиришлар 
киритилиб, 
мукаммаллаштириш натижасида «Гипроморнефть» институтининг 
ходимлари томонидан яратилган «Гипроморнефть-1» пойдевори 
юзага келди. Бу пойдеворлар билан денгизнинг сатҳидан 40 м. гача 
бўлган чуқурликда ҳам қудуқлар бурғилаш имконияти яратилди. 
Ҳозирги вақтда сув сатҳининг баландлиги 110-120 м. гача бўлган 
ҳолларда ҳам қудуқ бурғилаш имконини берадиган пойдеворлар 
яратилди.
Денгиз шароитида бурғилаш учун лойиҳалаштириладиган 
гидротехник қурилмалар ва пойдеворларга қўйиладиган талаблар 
асосан уларни иложи борича кичик майдонни эгаллайдиган қилиб 
жойлаштириш, барча асбоб-ускуналар, жиҳозлар, қурилмаларни 
ишлаш учун ҳалақит бермайдиган, лѐкин зич ҳолда жойлаштириш 
кўзда тутилади. Пойдеворларнинг асосий қисмини таянч блок 
ташкил қилиб, у одатда призма, пирамида, понасимон ҳолда 
қурилади. Таянч блокни денгиз тубига маҳкамлаш учун бир-
бирининг 
ичига 
кирадиган 
телескопик 
қозиқоѐқлардан 
фойдаланилади.
Пойдеворлардан 
денгиз 
конларини 
ишлатишда 
ҳам 
фойдаланилади. Уларнинг устида тебратма дастгоҳлар, нефть 
йиғувчи сақлагичлар, қудуқдан қудуққа ўтиш учун йўллар ва ҳ.к. 
лар қурилиши мумкин.

---

204