Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги

16.7 Қудуқларни динамометрлаш 
мундарижа 
Штангали чуқурлик насосларининг ишини назорат 
қилишнинг энг қулай усули қудуқларни динамометрлашдан 
иборат. Динамограф балансирга штанга колоннаси уланган жойига 

---

140 
ўрнатилиб унинг ѐрдамида балансирнинг пастга ва юқорига 
ҳаракати таъсирида штанга колоннасининг уланган нуқтасига 
тушган кучланиш ўлчанади.
Нормал динамограмма қуйидаги кўринишга эга.(16.2-расм.) 
16.2-расмдан кўринишича штанга колоннасининг юқорига 
ҳаракати бошлангунча (А нуқта) насоснинг иккала клапани ҳам 
ѐпиқ. Юқорига ҳаракат бошланишида плунжер ҳаракати
бошлангунча штангалар бироз узайиб, насос - компрессор 
қувурлари қисман қискаради (деформация йигиндиси i
шт
+ i
кув
). 
Қ
0 
Р Қ
пл
Б В 
Р
суюк
А

Г 
Р
шт
ғ
шт
+ғ
куд 
Қ
16.2-расм. Нормал динамограмма 
Плунжер ҳаракати АБ - кучланишни қабул қилиш чизиғи 
билан белгиланади. Бб чизиғи деформация йиғиндисига тенг. Б 
нуқтасидан бошлаб плунжернинг цилиндрга нисбатан ҳаракати 
бошланади. Бунда сўрувчи клапан очилиб цилиндрга суюқлик ўта
бошлайди. В нуқтаси плунжернинг тўла кўтарилганлигини 
билдиради. Балансирнинг пастга ҳаракатида штангалар эски 
ҳолатигача қискариб насос- компрессор қувурлари эса қанчагадир 

---

141 
узаяди (ВГ чизиғида Г
2
-деформация i
шт
+ i
кув
йиғиндиси). Г 
нуқтасидан бошлаб ҳайдовчи клапан очилади ва плунжер
цилиндрнинг пастки нуқтасигача (А) ҳаракат қилади. Шу билан 
балансирнинг бир цикл ҳаракати тугайди. Бу цикл давомидаги 
барча ўзгаришларни динамограмма шаклидан таҳлил қилиш 
мумкин. Яъни реал-амалий динамограммага қараб насоснинг 
ишдан тўхтаганлиги, штанга колоннасининг узилганлиги, 
насоснинг тиқилиб қолиши, клапанлардан суюқликнинг чеккага 
оқиши, цилиндрнинг тўла ҳажм бўйича тўлмаслиги ва шу каби 
барча насос ҳолатларини аниқлаш мумкин. Насос ишламаслиги ѐки 
ѐмон ишлаши сабаби аниқлагандан сўнг бу камчиликни бартараф 
қилиш чораларини кўриш мумкин.