Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги

22.4. Денгиз қудуқларининг тузилиши ва қудуқ усти 
жиҳозлари 
мундарижа 
Денгиз шароитида қудуқларни бурғилаш ниҳоятда оғирлиги 
билан биргаликда, уларга маълум талаблар ҳам қўйилади. Денгиз 
қудуқларининг тузилиши қудуқни шу вақтгача маълум бўлган 
усуллар (фаввора, газ кўтаргич ва чуқур насос) билан ишлатиш 
имкониятига эга бўлган коннинг геологик шарт-шароитларини 
ҳисобга олган бўлиши керак. Шу талабларга кўра, қудуқ 
тузилишининг асосий кўрсаткичи-қудуқ диаметри аниқ ҳисоб-
китоблар билан аниқланади ва белгиланган диаметрга кўра қудуққа 
тушириладиган ҳамма қувурларнинг (йўналтиргич, кондуктор, 
оралиқ қувур, ишлатувчи қувур) диаметри, чуқурлиги, цемент 
эритмасининг кўтарилиш баландлиги каби кўрсаткичлар ҳам 
аниқланади. 
Денгиз қудуқлари одатда йўналтиргич сув сатҳининг 
баландлиги ва денгиз тубига 5-7 м гача қоқиб киргизилиши билан
белгиланади. Одатда сув сатҳининг баландлигига қараб 20 м дан - 
400 м.гача ва ундан ошиқ ҳам бўлиши мумкин. 
Йўналтиргичнинг денгиз туби билан учрашган жойи баъзи 
ҳолларда тѐкисланиб, қувурни денгиз туби билан мустаҳкам 
бирлаштирувчи 
бетон 
плиталардан 
ҳам 
фойдаланилади. 
Йўналтиргич денгиз қудуқлари учун катта аҳамиятга эга 
бўлганлиги учун уни ҳар қандай таъсир этувчи кучларга (денгиз 
тўлқинлари урилиши, сувнинг шиддатли оқими, довуллар вақтида 
тебранма ҳаракатни кучайиши ва ҳ.к.лар) чидамли бўлишлиги 
таъминланиши шарт. 
Кондуктор ва оралиқ қувурлар бирикмалари коннинг 
геологик шарт-шароитларини ҳисобга олган ҳолда мос равишда 
500-1000 м.га ва 2500-3000 м.гача туширилиши мумкин. Баъзи 
ҳолларда иккинчи оралиқ қувурлар бирикмаси ҳам туширилиши 
мумкин. 

---

207 
Ишлатиш 
қувурлар 
бирикмаси 
денгиз 
шароитига 
мослаштирилган ҳолда кўп босқичли қилиб туширилиши мумкин. 
Одатда 1800-2200 м гача 168 мм қувурлар, 3600-4000 м.гача 146 
мм. қувурлар ва 6000 м.гача 114 мм. қувурлар ишлатилади. 
Ишлатувчи қувурлар бирикмасининг бундай босқичли қилиб 
туширилиши, аввало бурғилаш кемасининг хавфсизлигини кўзлаб 
қилинади. 
Денгиз қудуқларида ҳамма қувурларда цемент эритмаси 
қудуқ устигача кўтарилади. Денгиз қудуқларининг бошланғич 
маҳсул миқдори нефть бўйича 300-600 т/сут ва газ бўйича 700-1000 
минг м
3
/сут гача бўлиши мумкин. Қудуқ устидаги босим 50-75 Мпа 
гача, нефтьнинг ҳарорати 80-100
о
С гача бўлиши мумкин. Шунинг 
учун қудуқ усти жиҳозлари ана шундай шароитда ишлашни 
таъминлайдиган килиб танланиши керак. 
Қудуқ бурғилаб бўлингандан сўнг унинг устига қувурлар 
бирикмаси бошчаси (ҚББ) ўрнатилади. ҚББ қудуққа туширилган 
ҳамма қувурларни бир-биридан ишончли ва мустаҳкам ҳолда 
ажратади, шунинг билан бирга ҳар бир қувурлар орасидаги 
босимни ўлчаш, шу оралиққа эритмалар ҳайдаш имкониятини 
беради. 
ҚББ га фавворавий мослама ўрнатилади. Фавворавий 
мослама қудуқларни ўзлаштириш, ишга тушириш имконини 
беради. Қудуқларда олиб борилиши мумкин бўлган ҳар қандай 
ишларнинг ўтказилишини фавворавий мослама таъминланиши 
керак (қудуқдаги таъмирлаш ишлари бундан мустасно). 
Деигиз қудуқларини ишлатиш учун тушириладиган насос-
компрессор қувурларининг ички қисми парафин, туз ва гипс 
моддаларининг ўтириб қолмаслиги учун махсус қоплама билан 
қопланади. Одатда улар ҳар хил турдаги лаклар, эпоксид елимлар, 
эмаллар билан қопланиши мумкин.