Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

ЯИМ бир қисмининг ривожланаётган мамлакатларга ёр-дам ва давлатларнинг халқаро ташкилотларга бадаллари шаклида бюджет орқали қайта тақсимланиши.

Халқаро амалиётда давлат капитали кўпроқ ссуда, хусусий ва узоқ муддатли капитал шаклида бўлиб, улар – тадбиркорлик шак-лида фаолият кўрсатади.

Келиб чиқиш манбаларига кўра – бу давлат маблағлари ёки хусусий капитал кўринишида бўлади. Давлат капитали банклар

483

МОЛИЯ БОЗОРИ ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАР

		14.3-жадвал
Хорижий инвестицияларнинг шакллари
Тасниф мезони		Шакллари
Келиб чиқиш манбаларига	– Давлат	– Халқаро
кўра	– Хусусий	– Аралаш
Четга чиқариш шакли бўйича	– Пул
Фойдаланиш хусусиятига кўра	– Тадбиркорлик	– Ссуда
Мақсадига кўра	– Тўғридан-тўғри	– Халқаро қарзлар
	– Портфель	– Банк депозитлари
Субъектлар бўйича	– Макродаража	– Микродаража
Муддатига кўра	– Ўта қисқа муддатли (3 ойгача)
	– Қисқа муддатли (1 йилгача)
	– Ўрта муддатли (1 йилдан 5 - 7 йилгача)
	– Узоқ муддатли (5-7йилдан 40 - 45 йилгача)
Оқимлар йўналишлари	– Товарлар ва хизматлар олди-сотдисига валюта-
бўйича	кредит ва ҳисоб-китоб хизматларини кўрсатиш
	– Асосий ва айланма капиталга хорижий инвес-
	тициялар
	– Қимматли коғозлар ва турли молиявий
	инструментлар билан операциялар
	– Валюта операциялари

ичида расмий капитал деб ҳам аталади. У давлат бюджетидан хорижга чиқариладиган ёки у ердан ё бевосита ҳукуматлар қа-рори билан, ёки ҳукуматлараро ташкилотлар қарори билан қа-бул қилинадиган маблағлардир.

Шаклларига кўра – бу давлат қарзлари, ссудалар, грантлар (совғалар), ёрдам кўринишида бўлиб, уларнинг халқаро ҳаракати ҳукуматлараро шартномалар билан белгиланади. Халқаро таш-килотларнинг кредитлари ва бошқа маблағлар ҳам шулар қато-рига киради. Бироқ, ҳар қандай ҳолларда ҳам бу солиқ тўловчи-ларнинг олувчига турли йўллар билан етиб борадиган пуллари ҳисобланади.

Хусусий капитал – бу хусусий шахслар томонидан хорижга жойлаштириладиган ёки хориждан қабул қилинадиган нодавлат манбалар маблағларидан иборат. Улар таркибига инвестиция-лар, савдо кредитлари, банклараро кредитлаш киради. Улар дав-лат бюджети билан бевосита боғлиқ, бўлмайди, бироқ, ҳукумат уларнинг кўчиб юришини кузатиб туради ва ўз ваколатлари дои-расида уларни назорат қилиб, бошқариши мумкин.

484

14-боб. ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИ ЖАЛБ ҚИЛИШ...

Хорижий инвестицияларнинг асосий шакллари тадбиркорлик ва ссуда капитали кўринишида бўлади.

Юқорида қайд этиб ўтилган хусусиятлар ва иштирок этиш мақсадларининг қанчалик амалга ошишига боғлиқ ҳолда, тадбир-корлик капиталини четга чиқаришнинг икки тури ажратилади: тўғридан-тўғри ва портфель инвестициялар (ПИ). Тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни (ТТХИ) кўпинча айрим адабиётларда бевосита хорижий инвестиция (БХИ)лар ҳам деб юритишади.