Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

13.5-расм. Лойиҳанинг ички рентабеллик миқдорини аниқлаш.

сатилганидек, график абсцисса ўқи билан кесишадиган миқдори лойиҳанинг ички рентабеллик миқдорини белгилайди.

Инвестициянинг рентабеллик индекси (Profitability Index – PI).

Бу мезон инвестиция лойиҳаларини баҳолашда қўлланилади-ган ҳаражатлар бирлигига рентабеллик ёки даромад индексини аниқлайдиган усул ҳисобланади:

(13.23)

Бу ерда: CIF_t – кутилаётган пул оқимларининг ёки даромадларнинг кирими; COF_t – кутилаётган пул оқимларининг ёки харажатларнинг чиқими.

Бундан кўриниб турибдики, агар:

PI > 1 бўлса, лойиҳа самарали ва уни қабул қилиш мумкин; PI < 1 бўлса, лойиҳа самарали эмас ва уни қабул қилиш керак

эмас;

PI = 1 бўлса, лойиҳа фойдали ҳам, зарарли ҳам эмас. Инвестициянинг рентабеллик индексининг соф дисконтланган

даромад (NPV) дан фарқи шундан иборатки, бу нисбий кўрсаткич ҳисобланади. У бир бирлик ҳаражатга тўғри келадиган даромадлар даражасини, жалб қилиш самарадорлигини кўрсатади, яъни ушбу кўрсаткич қанча юқори бўлса лойиҳага инвестиция қилинган ҳар бир пул бирлигининг қайтарилиши юқори бўлади. NPV кўрсат-кичлари бир хил бўлган бир неча лойиҳаларнинг ичидан бирини танлашда PI мезони жуда қулай ҳисобланади (аниқроғи, агар

442

13-боб. ИНВЕСТИЦИЯ ЛОЙИҲАСИ ВА УНИ МОЛИЯЛАШТИРИШ

икки лойиҳанинг NPV кўрсаткичлари бир хил бўлса ва ҳар хил миқдордаги инвестицияларни талаб қиладиган бўлса, энг юқори самарани қайси бири таъминлай оладиганлигини аниқлаш мум-кин) ёки инвестиция портфелини танлашда жами NPV миқдо-рини максималлаштириш мақсадида жуда қулай ҳисобланади.

Инвестиция лойиҳасининг самарадорлиги кўрсаткичлари ўр-тасидаги ўзаро боғлиқлик. Агар NPV, PI ва IRR қийматларини ҳисоблашда битта лойиҳа кўриб чиқилса, битта индикатор учун мақбул бўлган лойиҳа бошқаси учун мақбул бўлиши мумкин. Бу-нинг сабаби NPV, PI ва IRR қийматлари ўртасида қуйидагича аниқ боғлиқлик мавжуд:

Агар NPV > 0, у ҳолда бир вақтнинг ўзида IRR > HR ва PI >1. Агар NPV < 0, у ҳолда бир вақтнинг ўзида IRR < HR и PI <1. Агар NPV = 0, у ҳолда бир вақтнинг ўзида IRR = HR и PI = 1, Бу ерда HR (hurdle rate) – сармоянинг исталган рентабеллиги

даражаси сифатида компания томонидан танланган тўсиқ коэф-фициенти.