Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

α_i – r = ––––––––––––––– (α_m – r) + ––––––––––––––– (α_n – r),

σ	M	[1 – p2	nM	]	σ	n	[1 – p2	Mn	]

(i = 1, 2,….n–1).

Изоҳланаётган моделда, инвестиция портфелининг ички ўз-гариши ва портфел акцияларининг бозордаги қиймат тушишидан пайдо бўладиган рискнинг олдини олишга хизмат қиладики, инвесторнинг жами портфел даромади – бу умумий бозор риски ва портфелнинг рискини хеджерланишини ифодалайди. Агар, мо-дел формуласи кўрсаткичларини P портфелдан кутилаётган да-ромадга алмаштирсак, у қуйидаги кўриниш ҳосил қилади:

0. 
   Robert C. Merton (1973). An Intertemporal Capital Asset Pricing Model. Econometrica, Vol. 41, No. 5, pp. 867-887.
   

222

7-боб. РИСКЛАР ВА ИНВЕСТИЦИОН ПОРТФЕЛЛАРНИ БОШҚАРИШ...

αp – rf = βm(αm – rf) + βh(αh – rf)

(7.14)

Бу ерда; α – кутилаётган даромаднинг вектори, r_f – рисксиз даромад даражаси, p, m ва h лар кутилаётган даромаднинг вектори, бозор бетасининг (β) вектори билан инвесторнинг жами портфели боғлиқлиги, фонд бозорининг ҳозирги ҳолати, инвесторларнинг келгусидаги режаси ва портфелни хеджерлашни аниқлайди-ган кўрсаткичлардир. Ушбу модел инвесторларни бозорнинг тизимли рискини ва келгусидаги инвестициядан кутилаётган рискли омиллар таҳлилини аниқлаб беради.

Р.Мертондан кейин бир нечта олимлар унинг моделини ама-лиётга татбиқ қилганлар. Таниқли хорижий иқтисодчи олимлардан бири Ж.Кэмпбелл1 ICAPM модели бўйича тадқиқот олиб бориб, активларнинг қайтими дисперциясини ва шу активларнинг келгу-сидаги бозорнинг дисконт қийматлари билан рискдан олинадиган мукофот ўртасида боғлиқлик борлигини аниқлаб берди.

Ўз навбатида, хорижий иқтисодчи олимлардан Фама ва Френч тадқиқотида ICAPM модели портфель самарасини кўп омилли таҳлил орқали ифодалайди. Унинг фикрича, ушбу модел портфель даромади билан бозор рискини аниқлаб бериб, рискнинг олдини олишини кўрсатади. ICAPM модели қуйидаги формула орқали ифодаланади:2

s
E(r_p) – r_f = β_iM[E(r_M) – r_f] + Σ β_is[E(r_s) – r_f] (7.15)


s=1

Мазкур формула кўп омилларга боғлиқ кутилаётган даромад билан риск ўртасидаги боғланишни кўрсатади. САРМдан фарқли ўлароқ бу моделда яна битта рискдан олинган мукофот омили қўшилган бўлиб, у E(r_s) орқали ифодаланган. Бу ерда S = 1,…, S бозор портфелига ўхшаш инновацион кўрсаткичнинг ҳолатини кўрсатади. Фаманинг фикрига кўра, ICAPM модели қимматли қо-ғозлар портфелини яхши диверсификациялаш имкониятига эга.

Маълумки, ўтган асрнинг 70-йилларига келиб, хусусан 1976 йилда Стивен Росс3 томонидан У.Шарп ва Д.Линтерларнинг молия-

0.