Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев

12.2. Марказий банкнинг функциялари

Маълумки, Марказий банкнинг асосий мақсади мамлакат миллий валютасининг барқарорлигини таъминлашдан иборат. Улар ушбу вазифани бажариш учун қатор функцияларни бажаради, ушбу функция ва вазифалар давлатнинг Марказий банк тўғрисидаги қонунида белгилаб қўйилади.

Саноати ривожланган шаҳарларда Марказий банклар асосан тўртта функцияни бажаради:
банкноталар эмиссияси;
пул – кредит муносабатларини тартибга солиш;
банкларнинг банки;
ҳукумат банки.
Банкноталарни эмиссия қилиш Марказий банкнинг энг асосий ва дастлабки функцияларидан бири ҳисобланади. Маълумки, муомаладаги пул массаси ҳажмини ошириш ёки камайтириш айнан Марказий банкнинг банкнотларни эмиссия қилиш функцияси билан боғлиқ бўлиб, унинг ҳажми иқтисодиётдаги пул массасининг ҳажми билан белгиланади. Яъни, иқтисодиётдаги пул массаси ва товар массаси ўртасидаги ўзаро боғликликни таъминланиши миллий валютанинг барқарорлиги ва тўлов қобилиятининг мустаҳкамлигига бевосита ва билвосита таъсир қилади.
Марказий банкнинг пул – кредит муносабатларини тартибга солиш функциясининг асосий мақсади миллий валютанинг барқарорлигини таъминлашга қаратилган бўлиб, ушбу функция қатор пул – кредит инструментлари орқали амалга оширилади.
Ушбу инструментлар сифатида:
тижорат банкларига нисбатан ўрнатилган мажбурий захира сиёсати;
тижорат банкларини қайта молиялаш сиёсати (ҳисоб ставкаси);
очиқ бозордаги сиёсати;
валюта ва депозит сиёсатларини келтириш мақсадга мувофиқ.
Марказий банк банкларнинг банки сифатида мамлакатдаги барча кредит муассасаларига лицензия беради ва уларни қайтариб олади, шунингдек, тегишли иқтисодий меъёрлар асосида кредит муассасалари фаолиятини тартибга солиб, уларнинг устидан тегишли назоратни амалга оширади.
Марказий банк ҳукуматнинг банки функциясини бажаришда асосий эътибор ҳукуматнинг олтин ва валюта захираларини сақлаш ва уларни тасарруф қилиш, шунингдек, давлат бюджети тақчиллигини қоплаш мақсадида тегишли молиявий ёрдамни (кредит) беришга қаратилади.
Хулоса қилиб айтганда, Марказий банкларнинг вужудга келиши ва уларнинг фаолиятини ташкил этилиши ижтимоий – иқтисодий жараён бўлиб, дастлабки Марказий банклар тижорат банклари базасида ташкил топган, уларнинг фаолияти ва бажарадиган функциялари доимий равишда такомиллашиб келмоқда.