Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев пул, кредит ва банклар

Халқаро ривожланиш ассоциацияси (ХРА) 1960 йилда ташкил этилган бўлиб, ХТТБ ва ХРА бошқарув тартиби бир хил ва улар битта банк президенти томонидан бошқарилади. ХТТБнинг молиявий ресурслари муомалага чиқарилган қимматли қоғозлар бўлса, ХРАнинг ресурс манбаси аъзо – мамлакатларнинг бадаллари ва ХТТБнинг фойдаси ҳисобланади. ХРА 20, 25 ва 40 йил муддатга, 10 йиллик имтиёз даври билан кредитлар беради. Берилган кредитлар бўйича фоизлар ҳисобланмайди, бироқ жуда юқори бўлмаган 0,75 фоиз миқдорида комиссион тўловлар ундирилади.
357
Аҳоли жон бошига тўғри келадиган йиллик даромад 875 АҚШ долларидан кам бўлган мамлакатлар ХРАнинг кредитига даъвогарлик қилиши мумкин. Дунё бўйича бундай мамлакатлар сони тахминан 81 тани (2008 йил) ташкил этиб, ушбу мамлакатларда 2,5 млрддан ортиқ аҳоли яшайди.

ХРАнинг кредитлари асосан таълим, соғлиқни сақлаш ва қишлоқ хўжалигини ривожлантиришга йўналтирлади. Унга ХТТБга аъзо – мамлакатлар киришга ҳақли бўлиб, лекин кўпчилик мамлакатлар бу имкониятдан фойдаланмайди, шунинг учун ХТТБга аъзо бўлган 184 та мамлакатдан фақат 164 таси унинг аъзоси ҳисобланди.

Халқаро молия корпорацияси (ХМК) 1956 ташкил этилган. У ХТТБ ва ХРАга нисбатан бошқа стратегик сиёсатни амалга оширади. ХМК асосан хусусий соҳани кредитлаш билан шуғулланиб, унинг кредитлари бўйича ХТТБ ва ХРАдан фарқли ўлароқ, давлат кафолати талаб этилмайди. ХМК бераётган кредитлар асосан лойиҳа суммасининг 25 фоизидан ортмайди. Кредитларнинг муддати асосан 7 – 8 йил ва энг юқориси 15 йилгача берилиши мумкин. ХМКнинг молиявий ресурслари халқаро молия

бозорларидан қимматли қоғозларни жойлаштириш асосида шакллантирилади. ,

Инвестицияларни ҳар томонлама кафолатлаш агентлиги (ИХКА) ривожланаётган мамлакатларга тўғридан – тўғри инвестицияларни жалб этишни рағбатлантириш мақсадида 1988 йилда ташкил этилган. ИХКА аъзо – мамлакатларга киритилаётган инвестицияларни нотижорат рисклардан, яъни инвестиция мулкларини экспропорция қилиш, сиёсий катаклизма, валюта конвертациясини бекор қилиш, ҳукумат қарори натижасида контракт шартномаларини бажарилмаслик ҳолатларини кафолатлайди. Одатда инвестицияларни 15 йилга, айрим ҳолларда 20 йил муддатгача кафолатлайди. Кафолатланган инвестициялар бўйича муаммолар вужудга келганда уларнинг 90 фоизи ИХКА томонидан қоплаб берилади. ИХКА ўзининг

358

кафолатлаш фаолиятини миллий суғурта компаниялари билан ҳамкорликда ташкил этади.

Инвестицион мунозараларни тартибга солиш бўйича халқаро маркази (ИМХМ) 1966 йилда ташкил этилган бўлиб, инвестицион низоларни арбитраж ёрдамида, халқаро ҳуқуқ механизмлари асосида тартибга солиш асосида хорижий инвестицияларни жалб этишга кўмаклашади. Шу боис ҳам кўплаб инвестициялар ҳақидаги келишувлар шартида ИХКАнинг арбитраж ёрдамида ҳал этишга ҳавола қилинади.