Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

1. Нарсаларнпнг мавзуга тегишли гуруҳини тузиш: уст кийимлар (к°йлак, костюм, . . .) ва оёқ 
кийимлар (ботинка, туфли, .. ); уй ҳайвонлари ва ёввойи ҳайвонлар каби. Бунда болалар «Бу нима?» 
сўроғига жавоб беришга ўргатилади: Бу н и м а? - Автобус. Автобус нима? - Машина. 
2. Бир турдаги нарсаларни санаб кўрсатиш ва умумлаштирувчи бир сўз билан номлаш. 
Масалан, стол, стул, шкафларни бир сўз билан қандай номлаш мумкин? (Мебель) 
3. Берилган нарсалардан бир гуруҳга кирмайдиганларини ажратиш. Масалан, қалам, перо, 
чизғич, ўчирғич, стул кўрсатилади, ўқувчилар ўқув қуролларини ажратадилар, стул ўқув қуролига 
кирмаслигини, мебель эканини айтадилар. 
Бундай машқ ўйин тариқасида ўтказилиши ҳам мумкин: маълум сўзлар берилиб, ортиқчасини топиш 
ва нима учун ортиқча эканини тушунтириш талаб этилади: қалдир²оч, чумчуқ, мушук, мусича. 
Предмет номлари ва белги билдирган сўзларни гуру³ларга ажратиш. Бунда сўзлар чойнак, теша, 
болта, пиёла, арра, тарелка каби аралаш берилади; болалар гуру³лаб, идишлар номи: чойнак, пиёла, ... ; иш 
қуроллари номи: теша, болта, ... каби ёзадилар. Нарса белгисини билдирган сўзлар ҳам аралаш берилади, 
болалар тўрт гуруҳга (ранг, маза, шакл, хусусият) ажратадилар. 
Қарама-қарши қўйиш билан умумлаштириш: қалдирғоч, чумчуқ, булбул - қушлар, товуқ, хўроз, 
куркалар-чи? (Паррандалар.) 
Манти±ий машқлар сермазмун бўлиши, ўқувчиларнинг тажрибаси билан боғланиши, уларни тўғри 
фикрлашга ўргатиши, билимларига аниқлик киритиши ва тартибга солишга хизмат қилиши лозим. Бундай 
машқлардан ўрни билан бош±а дарсларда ҳам, ўқиш ва грамматика дарсларида ҳам фойдаланилади. 
 
Савол ва топшириқлар 
1. Мактабда луғат устида ишлашнинг асосий йўлларини тушунтиринг. 
2. «Луғат устида ишлашда ўқувчиларнинг билиш фаоллиги ва мустақиллигини ошириш» мавзусида 
ахборот тайёрланг. 
3. Изоҳли луғатлар, синонимлар, антонимлар, фразеологик луғатлардан фойдаланиб, 1 -4- синфлар 
учун иккитадан лексик машқ тузинг.