Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим

Назорат саволлар: 
1. Тарбия методларини таснифлаш деганда нимани тушунасиз? 
2. Тарбия методлари таснифи нечта тоифага бўлинади ? 
3. Бир тоифага кирувчи методларнинг ўзига хослиги нимада деб биласиз? 
4. Ҳар хил методлардан бир мақсадни амалга ошириш мумкинми?Агар мумкин бўлса 
жавобингизни изоҳланг. 
5. Ўзингиз амалда фойдаланиб, самарага еришган методларни айта оласизми? 
 
4 –савол бўйича дарснинг мақсади: тарбия методлари орасидаги фаолиятни тартибга 
солувчи методларнинг аҳамиятини алоҳида ажратган ҳолда тушунтириш. Яхши хулқ 
– атворга ега бўлиш ҳақида ишонч ҳосил қилдирилади.
 
Идентив ўқув мақсадлари: 
1.Фаолиятни тартибга солувчи методлар тоифасига кирадиган ҳар бир усулга тавсиф 
беради. 
2.Айрим методлардан фойдаланиш тартибини ишлаб чиқади. 
3.Методларни амалда татбиқ етиб кўради. 
4.Ушбу методларнинг таъсирида ҳосил қилинган хусусиятларни аниқлайди. 
5.Комил инсонни шакллантиришда бу методларнинг натижаларини кўрсатиб беради. 
 
4–саволнинг баёни: 
Инсоннинг ким ва қандай еканлги, нималарга қодирлиги тарбиясининг қай ҳолатда 
еканлиги унинг фаолиятига боғлиқдир. Шунинг учун ҳам фаолиятни шакллантирувчи 
тартибга солиб турувчи методлар алоҳида тоифани ташкил етади. Бу методлар орқали 
ҳаётий еҳтиёж бўлган, кундалик юриш туриш нормалари, енг зарур фазилатлар ҳосил 
қилади. Бу тоифага ўргатиш ва одатлантириш, машқ қилдириш, топшириқ, талабчанлик, 
жамоатчилик фикри, тарбияловчи ҳолатлар яратиш каби методларни киритиш мумкин. 
Ўргатиш ва одатлантириш методи тарбияланувчиларни доимий режали тарзда маълум 
ҳаракатларни бажариб бориш орқали тушунилади. 
Бу одатлар тарбияланувчига мунтазам таъсир етиш орқали, шошмасдан, босқичма – 
босқич ҳосил қилинади. Олимларнинг таъкидлашича фикр, ғоя иш ҳаракатига айланади. 

---

- 28 - 
Ўргатиш ва одатлантириш боланинг ёшига, турмуш тарзига, шароитига қараб 
қўлланилади. Бу методнинг яхши натижа бериши учун тарбиячи бола олдига аниқ 
вазифалар қўйиши, айрим инсоний фазилатларни намаён етишга даъват қилиши, кундалик 
режимга амал қилдириши аҳамиятлидир. 
Тарбияланувчида салбий одатларнинг ҳосил бўлиб қолмаслигига еътибор бериб туриш 
зарур. 
Машқ қилдириш хулқ-атвор нормаларини кўп маротаба такрорлаш жараёни ҳисобланади. 
Бунда машқ кўр-кўрона бажариладиган ҳаракатлардан иборат бўлиб қолмасдан 
шакллантириладиган маънавий хусусиятларнинг моҳиятини тўғри тушунган унинг 
аҳамиятини ҳис етган ҳолда амалга ошириш зарур. Шундагина ёшлар миллий ва 
умуминсоний ахлоқ нормаларини ҳис етадиган ҳамда нафосат билан амалга оширадиган 
бўлади. Маънавий ва хулқий гўзалликнинг уйғунлашувида машқ қилдириш самарали 
таъсир етади. Машқ қилдириш маҳоратнинг ошишига катта ҳисса қўшади. 
Тарбияланувчиларга бериладиган топшириқлар уларнинг ижтимоий фаолиятини таркиб 
топтиришда фойдали усуллардан бири ҳисобланади. 
Топшириқ бола бажариши мумкин ва зарур бўлган вазифалар йигиндиси бўлиб ота-она, 
ўқитувчи, тарбиячи ва бошқалар томонидан қўйиладиган буйруқ-талабларни амалга 
оширишдир. Топшириқ боланинг имкониятига, шахсий хусусиятларига, қизиқишга мос 
бўлганда мукаммал бажарилади ва тарбияланувчи фаолиятига ижобий таъсир етади.
Нотўғри берилган топшириқлар болани қийнаши билан бирга тарбиясига ёмон таъсир 
етиши мумкин. 
Талабчанлик топшириқ усули билан узвий боғлиқ бўлиб, ёшларда меҳнацеварлик, 
бажарувчанлик, масъулиятни ҳис етиш каби хусусиятларни шакллантиради. Талабчанлик 
бола шахсини ҳурмат қилиш, ишонч билдириш, маълум меъёрга амал қилишни тақозо 
етади. 
Тарбияланувчига қўйиладиган талаблар ўз вақтида сифатли қилиб бажарилиши 
зарур, уни назорат қилиш аҳамиятлидир. 
Жамоатчилик фикри тарбияланувчининг ижтимоий фаолиятига бошқалар томонидан 
билдирилган муносабатда намоён бўлади. Мактабда синф жамоаси айрим ўқувчиларга 
кучли тарбиявий таъсирга ега. Тарбиячи ўз фикрини жамоа талаби даражасига йетказа 
олса, бола фаолиятини муваффақиятли бошқариши ва йўналтириши мумкин бўлади. 
Жамоа орасида муҳокама қилиш, ҳаққоний баҳолаш, очиқ-ойдин ютуқ ва камчиликларни 
кўрсатиш ҳар бир аъзони тўғри улгайтиришни таъминлайди. 
Тарбияловчи ҳолатлар яратиш тарбиячининг махсус, ташкил етган, ўқувчилар 
томонидан тўғри йўл тутиш ва бу ҳолатдан муваффаққиятли чиқиб кетишини 
таъминловчи педагогик жараёндир. Кундалик таълим-тарбия пайтида кузатилиш ва узоқ 
кутишни тақозо етадиган ҳолатлар махсус ташкил етилиб, ўқувчиларнинг мана шу 
шароитда қандай фаолият юритишга ўргатилади.