Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

7.8. Маҳсулот меҳнат сиғимининг таҳлили 
Ишлаб чиқариш ҳажми, маҳсулот структураси ва ассортиментининг ўзгаришига ҳам 
боғлиқ. Кам меҳнат талаб этадиган маҳсулот турларини кўпроқ ишлаб чиқариш туфайли

---

маҳсулот структура ва ассортиментининг ўзгариши меҳнат унумдорлигининг ўсишига 
олиб келади. 
Структура ва ассортиментни унумдорлик даражасига таьсири меҳнат сиғими орқали 
аниқлаш мумкин. 
Меҳнат сиғими — маҳсулот, ярим фабрикат ва маҳсулотнинг айрим қисмларини 
ишлаб чиқариш учун сарфланган иш вақти билан ўлчанади. 
Саноатда меҳнат унумдорлигининг ўсиши илмий-техника тараққиёти, ишлаб 
чиқаришни техник жиҳатдан такомиллаштириш натижасида меҳнат сиғимини пасайтириш 
ҳисобига эришилади. 
Меҳнат сиғими билан, меҳнат унумдорлиги билвосита боғлиқ. Меҳнат сиғими 
пасайиши туфайли меҳнат унумдорлиги ортади ва бунинг аксича, меҳнат сиғими орца — 
меҳнат унумдорлиги пасаяди. 
Меҳнат сиғимини пасайтириш маҳсулотни ишлаб чиқариш учун сарфланадиган иш 
вақтини қисқартириш орқали эришилади. 
Меҳнат сиғимини пасайтириш ҳисобига меҳнат унумдорлигининг ўсиши {фоиз 
ҳисобида) қуйидагича аниқланади.
100хА 
Му = ------------------ 
100-А 
Бунда: А — ишлаб чиқарилган маҳсулот меҳнат сиғимини пасайтириш (фоиз 
ҳисобида). 
Му - меҳнат унумдорлигининг ўсиш даражаси (фоиз ҳисобида). 
Масалан, маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланган меҳнат 8550 киши-соатни 
ташкил этиб, норма бўйича 9000 киши-соатга нисбатан 450 киши-соат иқтисод қилинган. 
Демак, меҳнат сиғимини 5 % (450:9000х100) га пасайиши меҳнат унумдорлигининг 
5,26% (9000:8550х100) га ортишига олиб келди. 
Еришилган натижани юқоридаги формула орқали ҳам аниқлаш мумкин. 
( 100*5) 
МУ=------------- = 5,26% 
(100-5) 
Меҳнат унумдорлигининг меҳнат сиғимига тасири қуйидагича аниқланади. 
 А= Му х 100/100 + Му