Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

 
7.7. Ишчининг меҳнат унумдорлигига таьсир этувчи омилларнинг таҳлили 
Бозор иқтисодиёти шароитида корхоналар маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмларини 
кўпайтиришга ва уни бозорга таклиф қилиш орқали кўпроқ фойда олишга интилади. 
Бундай шароитда маҳсулот ҳажмини корхонани кенгайтириш ёки ходимлар сонини 
кўпайтириш билан бир қаторда, бевосита ишлаб чиқариш жараёнида қатнашувчи 
ишчиларнинг меҳнат унумдорлигини кўтариш орқали амалга оширгани корхона учун 
кўпроқ самарали ҳисобланади. Шу туфайли ҳам ҳар бир хўжалик юритувчи субьйект ўз 
ишчиларининг меҳнат унумдорлигини ошириш чораларини кўришга ҳаракат қилади ҳамда 
унумдорликка таьсир этувчи омилларни ўрганиб боради. Одатда бир ишчига тўғри 
келадиган ўртача йиллик маҳсулот ҳажми қуйидаги омилларга боғлиқ. 
1. Бир ишчининг йил давомида ишлаган ўртача киши-кунлари=(жами киши-
кунлари/ишчилар сони) 
2. Иш куни давомийлиги, соат = (жами ишланган киши-соат/жами ишланган киши-
кунлари) 
3. Ишчининг бир соатлик иш унуми = (маҳсулот ҳажми / жами ишланган киши-соат) 
Таҳлил этишда бир ишчига тўғри келадиган ўртача йиллик маҳсулот ҳажмининг 
режасига, ўтган йилга нисбатан ўзгариш сабаблари ва унга таьсир этувчи омиллар 
қуйидагича аниқланади. 
Бир ишчига тўғри келадиган ўртача йиллик маҳсулот 
Бир ишчининг ишлаган киши-кунлари 
Иш куни давомийлиги 
Ишчининг 1 соатлик иш унуми 
Бозор иқтисодиёти шароитида ишчининг иш вақтидан фойдаланиши ва бир соатлик 
меҳнат унумдорлиги ўзгаришини маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига таьсирини қуйидаги 
жадвал маьлумотлари асосида таҳлил қилиб чиқишимиз мумкин. 
Жадвал маьлумотларидан кўриниб турибдики, биз таҳлил қилаётган «АВС» 
аксионерлик жамиятида ўрганилаётган даврда бир ишчининг ўртача йиллик меҳнат 
унумдорлиги 629,4 минг сўмга кўтарилган. Ишчиларнинг меҳнат унумдорлигини 
ошишида асосан ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажмининг ўсиши ҳамда аксинча, ишчилар 
сонининг ва бир ишчининг йил давомида ишлаган киши кунларининг камайганлиги 
ижобий таьсирини кўрсатган. Бундан ташқари жадвал маьлумотларидан кўриниб 
турибдики, корхонада ишчининг меҳнат унумдорлигини ошишига асосан учта омил, яьни, 
иш кунларининг ёьқотилиши ҳисобига 123,4 минг сўмга салбий таьсир кўрсатган бўлса, 
иш куни давомийлигининг бизнес режадагига нисбатан 0,01 соатга узайганлиги меҳнат 
унумининг 4,5 минг сўмга, ишчиларнинг бир соатлик иш унумини 371,628 сўмга 
ортганлиги ҳам меҳнат унумини 745,9 минг сўмга оширган. 
 
 
 
 
 
 

---

29-жадвал