Ўзбекистон республикаси олий ва ўрата махсус таълим вазирлиги солиқ академияси

Xulosalar:

1. 
   Xo’jalik yuritishning bozor tizimiga o’tish – iqtisodiyotning tadbirkorlik turiga o’tish demakdir. Tadbirkorlikning iqtisodiy tabiati tashabbuskorlik, tavakkalchilik va mas’uliyat, ishlab chiqarish omillarini yangicha usulda birlashtirish, novatorlik kabi bir qancha belgilar bilan tavsiflanadi.
   
2. 
   Tadbirkorlik faoliyati deb shakli va sohasidan qat’iy nazar foyda olishga va undan samarali foydalanish maqsadiga qaratilgan iqtisodiy faoliyatga aytiladi.
   
3. 
   Tadbirkorlik daromadining o’ziga xos xususiyati shundaki, birinchidan, u ishlab chiqarish jarayonida resurslarning eng o’timal variantda qo’llanilishi natijasida vujudga keladi, ikkinchidan esa, bozorda ayirboshlash natijasida shakllanadi.
   
4. 
   Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun mamlakatda ma’lum darajada shart-sharoit yaratilishi zarur. Tadbirkorlik vazifalarini amalga oshirish, rivojlantirish va shakllantirishga ta’sir ko’rsatadigan shart-sharoitlar majmuasi tadbirkorlik muhitini tashkil qiladi. Tadbirkorlik muhiti bir necha unsurlardan tashkil to’gan: huquqiy asosning mavjudligi, iqtisodiy erkinlik, shaxsiy manfaat, bozorning rivojlanganligi, raqobat, davlatning cheklangan roli.
   
5. 
   «Tadbirkorlik» va «biznes» tushunchalari mazmun va mohiyatan bir faoliyatni anglatadi. Ammo faoliyatning novatorlik tomoni haqida ga’ borganda «tadbirkorlik» tushunchasi ishlatiladi.
   
6. 
   Hozirgi zamon bozor iqtisodiyotida tadbirkorlik faoliyatining quyidagi shakllari samarali amal qilib kelmoqda: xususiy tadbirkorlik, mas’uliyati cheklangan va mas’uliyati cheklanmagan jamiyatlar, hissadorlik jamiyatlari. Hissadorlik jamiyatlarining rivojlanishi milliy iqtisodiyot uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Hissadorlik jamiyatlarining ‘aydo bo’lishi qimmatli qog’ozlar bozorini rivojlantiradi, iqtisodiyotga to’g’ridan-to’g’ri investistiyalar oqimini ko’’aytiradi, aholining keng qatlamini tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanishga undaydi.
   
7. 
   Ka’ital o’zining amal qilish jarayonida bir necha shaklda namoyon bo’ladigan murakkab hodisadir. Ilk bosqichda ka’ital buyum, ‘ul, qiymat ko’rinishida bo’lib, xo’jalik faoliyatiga yo’naltiriladi. Shuning uchun ka’ital avanslashgan qiymat shaklini oladi. Qiymat foyda olish maqsadida avanslashgani uchun ka’ital qo’shimcha mahsulot, daromad olishni ta’minlaydigan qiymatga aylanadi.
   
8. 
   Ka’italning aylanishi shunday harakatki, unda ka’ital barcha ishlab chiqarish bosqichlarini o’tib, o’ziga xos bo’lgan vazifalarni bajarib o’zining ilk shakliga qaytadi. Ka’italning aylanishi avanslashgan qiymat butunlay qo’langan taqdirda amalga oshgan hisoblanadi. Ka’ital aylanish tezligi ka’italning bir yilda aylanish tezligi va aylanish soni bilan o’lchanadi.
   
9. 
   Ka’ital o’zining aylanish xususiyatiga qarab asosiy va aylanma ka’italga bo’linadi. Asosiy ka’ital ishlab chiqarish jarayonida to’liq ishtirok etib, o’z qiymatini mahsulot qiymatiga qismlar bilan o’tkazadi. Mehnat vositalari o’rnini qo’lash uchun mo’ljallangan va amortizastiya fondida jamg’ariladigan asosiy ka’ital qiymati amortizastiya ajratmalari deyiladi. Amortizastiya ajratmalari summasining asosiy ka’ital qiymatiga nisbati amortizastiya normasi deyiladi va foizlarda hisoblanadi. Aylanma ka’ital ishlab chiqarish jarayonida o’z qiymatini to’laligicha tayyor mahsulot qiymatiga o’tkazadi.