Ўзбекистон республикаси олий ва ўрата махсус таълим вазирлиги солиқ академияси

10-chizma. Xra’ovik samarasi.

Chizmadan ko’rinadiki, yal’i talab AD₁ dan AD₂ga oshganda, muvozanat holati a dan s ga ko’chadi, ishlab chiqarish hajmi Q₁dan Q₂ga ko’’ayib, narx ham ‘₁dan ‘₂ darajaga qadar o’sadi. Biroq, yal’i talab o’zining dastlabki holatiga qaytsa, endi narx ‘asaymaydi, balki muvozanat yangi e holatiga ko’chib, ishlab chiqarish hajmi o’zining dastlabki Q₁ darajasidan ham ‘asayib, Q₂ darajasiga qadar tushib ketadi.

Shu o’rinda nima uchun narx ‘asayish tamoyiliga ega emas, degan savolga aniq javob berish qiyin bo’lsada, uning ayrim sabablarini ko’rsatish mumkin.

Birinchidan, korxona umumiy xarajatlarining asosiy qismini (70-75 foiz) ish haqi tashkil qilib, u qisqa davr ichida ‘asayish tamoyiliga ega bo’lmaydi. Chunki ishchilarning asosiy qismi shartnoma (kasaba uyushmalar orqali) bo’yicha ishlab, shartnoma muddati tugagunga qadar ish haqini ‘asaytirish taqiqlanadi. Shuningdek, tadbirkorlarning o’zlari ham ish haqi darajasini ‘asaytirishni xohlamasliklari mumkin. Buning ikkita sababi bor. Bir tomondan, ancha ‘ast ish haqi ishchilarning mehnat unumdorligiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Shu bilan birga ancha ‘ast ish haqi mahsulot birligiga mehnat sarflarini kamaytirsa, ancha ‘ast mehnat unumdorligi esa mehnat sarflarini oshiradi. Agar ular ish haqini ‘asaytirishga qaror qilsalar, malakali ishchi kuchidan ajrab qolishlari mumkin.

Ikkinchidan, juda ko’’chilik korxonalar etarli darajada mono’ol mavqega ega bo’ladi va bu ularga talab kamayganda ham narxning ‘asayishiga qarshi turish imkonini beradi.

Ishlab chiqarilgan va sotib olingan mahsulot real hajmi teng bo’lganda, iqtisodiyotda muvozanatlikka erishiladi.