Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

3.
 
ХОМАКИЛАРНИ БОСИМ ЁРДАМИДА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ 
 
3.1. МЕТАЛЛАРНИ БОСИМ ЁРДАМИДА ИШЛАШ ТУРЛАРИ 
Металларни босим ѐрдамида ишлашнинг барча турлари металларни 
қаттиқ ҳолатда куч таъсирида ўз шакл ва ўлчамларини ўзгартиришга, яъни 
пластик деформацияланишига асосланган. Металларни босим билан ишлаш 
бошқа ишлов бериш турлардан шу билан ажралиб турадики, бунда пластик 
деформациялаш натижасида нафақат керакли шакл ва ўлчамлар, балки 
металл структураси ва физик – механик хоссалари ўзгаради. 
Металларни босим билан ишлаш иккита асосий гуруҳга, яъни 
металлургия асосида ва машинасозлик асосида ишлаб чиқариш жараѐнларига 
бўлинади. 
Биринчи гурухга
жараѐннинг асосида узлуксизлик омили ѐтган 
технологиялар киради (прокатлаш, пресслаш, кирялаш). Металлургия 
жараѐнининг маҳсулотлари (листлар, полоса, лента, шаклли прокат-
сортамент, қовурғалар, симлар ва ҳ.з.) хомашѐ сифатида болғалаш – 

---

33 
штамплаш ва механик цехларида ҳамда ҳар хил конструкцияларни яратиш 
учун тайѐр маҳсулот сифатида қўлланилади.
 
Иккинчи гурухга
қуйидаги жараѐнлар киради: болғалаш, ҳажмий 
штамплаш, листли штамплаш, босим билан ишлашнинг махсус турлари 
(калибрлаш, халқа, доира шаклдаги
деталларни кенгайтириш ва ҳ.з.). Бу 
жараѐнлар хомакиларни (ярим фабрикат) ва механик ишлов беришни талаб 
қилмайдиган тайѐр деталларни ишлаб чиқаришни таъминлайди. 
Металларни босим билан ишлашнинг асосий турлари: 

Прокатлаш
– хомакини айланаѐтган жўвалари орасидан эзиб 
ўтказиш технологик жараѐни (3.1 а расм); 

Пресслаш
– пресслаш машинасининг контейнери (ѐпиқ цилиндр)да 
жойлашган металлни матрица тешигидан сиқиб чиқариш жараѐни. Сиқиб 
чиқарилган хомакининг шакли ва кўндаланг кесими матрица тешигининг 
шакли ва ўлчамларига тўғри келади, узунлиги эса хомакининг бошланғич 
кўндаланг кесими ва поршеннинг сурилишига мос бўлади. (3.1 б расм); 

Кирялаш
– хомакини кичрайиб бораѐтган кўза тешигидан тортиб 
олишдан иборат, бунда хомакининг кўндаланг кесими кичрайиб боради ва 
кўзанинг кўндаланг кесимига тўғри келиб чиқади (3.1 в расм);
 
