Ўзбекистон Республикаси Олий ва махсус ўрта таълим вазирлиги олий ўқув юртларининг талабалари учун дарслик сифатида тавсия этган

71-расм. Аммиакни синтез қилувчи минора
Нима сабабдан азот- водородлп аралашманинг бир қисми иссиқ алмаштиргич қолиб, бевосита катализаторга юборилади?
Синтез колоннасиннмг қуввати. Катта кимёвий аппаратлар қуриш иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ эканлигини энди сиз биласиз. Синтетик аммиак ишлаб чиқариладиган дастлабки цехлар суткасига 5—10 Т аммиак чиқарадиган аммиак синтез қилиш колонналари билан жиҳозланган эди. Ҳозирги замон кимё машинасозлиги металлургия ва кимё технологиясининг ютуқлари ҳозирги вақтда суткасига 1500 тоннагача— йилига ярим миллион тоннадан кўп аммиак синтез қилинадиган колонналар қуришга ёрдам беради. Шунга кўра жуда кўп металл тежалади, қурилиш арзонга тушади, меҳнат сарфи кескин камаяди. Суткасига 3000 т аммиак синтез қилинадиган агрегатлар лойиҳаланмоқда.
Синтез процессини бошқариш. Сиз аммиак синтез килишдек мураккаб процессни бажарувчи ишчиларнинг масъулиятини кўз олдингизга осон келтирасиз. У катта аппарат ва машиналар қўллаш билан масъулият кўп марта ортади. Афтидан, оптимал режим сақлаб туриш учун исталган вақтда ҳарорат, босим, колоннага келаётган ва ундан чиқиб кетаётган газлар аралашмасининг таркиби ҳақидаги маълумотларни исталган вақтда тақсимлаш зарур.
Қандай асбоблар ёрдамида узлуксиз бу маълумотларни олиш мумкан? Афтидан, бунинг учун масалан, симобли термометрлар, қўл газ тахлилаторлари ва шунга ўхшашлар мос келмайди. Кўрсаткичи умумий шчитга узатиладиган газ тахлилаторлар, термопаралар ва бошқа асбоблар ишлатилади, бундай асбобларнинг кўрсаткичлари ўз-ўзидан шчитга ёзилиб туради, жараён автоматик суратда контрол қилиниб туради. Ҳозирги замонавий қурилмаларда автоматлар автомат контрол ўлчов асбобларидаи кўрсаткични олиб, процессни бошқариб туради. Масалан, катализатор қатламидаги ҳароратни ўзгартириш керак бўлганда иссиқ алмаштиргичдан ва уни айланиб келадиган газлар оқимининг нисбати автомат суратда ўзгаради.
Аммиак синтез қилиш учун хом ашё қандай ҳосил қилинади? Азот икки хил: кимё ва физик усуллар билан ҳаводан олинади. Кимёвий усулнинг моҳияти кислородни боғлашга асосланган бўлиб, метандан водород ишлаб чиқариладиган заводларда амалга оширилади.
Азот ҳосил қилишнинг физик усули икки асосий босқичдан иборат.
Биринчиси— ҳавони сиқиладиган ҳароратсигача қаттиқ совитиш. Иккинчиси — суюқ ҳавони ректификациялаш йўли билан ажратиш. Азот билан бирга кислород ва инерт газлардан ҳам фойдаланиш мақсадга мувофиқдир.
Сиз водород ишлаб чиқариш билан кейинроқ органик моддаларнинг технологиясини ўрганганингизда танишасиз.