38-Расм. Қайтар экзотермик реакция учун айланиш даражасининг хароратга
(а) ва вақтга (б) боғлиқлиги. 1-Сиқиб чиқарувчи адиабатик реактор; 2, 2I – Аралаштириш шароитидаги изотермик реактор. 3 – Сиқиб чиқарувчи политермик реактор.
39-Расм. Қайтар эндотермик реакция учун айланиш даражасининг хароратга
(а) ва вақтга (б) боғлиқлиги. 1-Сиқиб чиқарувчи адиабатик реактор; 2, 2I – Аралаштириш шароитидаги изотермик реактор. 3 – Сиқиб чиқарувчи политермик реактор.
38-39 - расмларда берилган чизмадаги эгри ва тўғри чизиқлар кесишган нуқталар иссиқлик мувозанатини белгилайди: келган иссиқликнинг тезлиги сарфланган иссиқликнинг тезлигига тенг. Лекин чизмадаги кўрсатилган, ҳамма шароитларни саноатга тавсия қилиш мумкин, эмас. Масалан: а – чизмадаги К нуқта, юқори даражали ўзгариш шароитини белгилайди ва саноатга тавсия қилиш мумкин, чунки бу нуқтада система турғунликка эга. Агар ҳароратни Тк дан Т1 гача пасайтирсак, унда Q к. р Q конв ва ҳароратни ўзгаришига сабаб бўлган кучлар таъсири йўқолгач, жараён ўз холатига, яъни К нуқтага, қайтади. Бу ҳолат иссиқликни келиши сарфланишидан кўпроқлиги билан тушинтирилади. Агар
ҳарорат Т2 гача кўтарилса, унда Q к. р Q конв ва жараён яна мувозанат ҳолатига, К нуқтага қайтади, чунки бу шароитда иссиқликни сарфланиши келишидан кўпроқ. (б) чизмадаги L нуқта бу паст ўзгариш даражасини белгилайдиган ҳолат бўлиб ва амлиётда фойдага эга эмас. (в) чизмада иссиқлик мувозанат учта нуқта К, М, L ларда эришилади, аммо бу нуқталардаги шароитлар ҳам амалиётда фойдага эга эмас: L – нуқтада паст ўзгариш даража; М нуқтада – нотурғун шароит. Ҳароратни кўтариб ёки пасайтириб бўлгандан сўнг жараён М нуқтага қайтиб келмайди. Масалан: агар ҳароратни Тох дан Т1 гача пасайтирсак, Q к. р Q конв бўлади ва ҳароратни пасайтирган кучларнинг таъсири тугагандан кейин ҳам жараён М нуқтага қайтиб келмайди. У стационар ҳолатга, яъни L нуқтага ўтади.
Агар ҳарорат Тох гача ўзгартирилса Q к. р Q конв бўлади ва ҳароратни кўтарган кучларнинг таъсири тугагандан кейин ҳам жараён М нуқтага қайтмайди – у К нуқтага ўтиб кетади. К нуқтада ўзгариш даража юқори бўлса ҳам, унинг турғунлиги жуда кам ва жараён жуда тез нотурғун томонга силжийди, яъни L нуқтага.
Шундай қилиб, жараённи оптимал шароитда олиб бориш учун ( бу а графикда К нуқтага тўғри келади ) технологик жараённинг параметрларини ўзгартириш керак ва шунинг билан эгри ва тўғри чизиқларни бир – бирига бўлган жойлашиши ҳам ўзгаради. Масалан (б) графикдаги шароитларни сақлаб қолиб, лекин реагентларни реакторда бўлиш вақти ни кўпайтирсак, унда Q к. р - кимёвий реакция натижасида чиққан иссиқлик кўпаяди ва S шаклидаги эгри чизиқ ҳосил бўлади: тўғри ва эгри чизиқлар К нуқтада кесиб чиқишади. Одатда юқори даражали ўзгариш томонга жараённи силжиш учун реакцион аралашманинг ҳароратсини реакторга кириш пайтида Т0 дан Т гача кўтариш
керак ёки ҳарорат Т0 тенг бўлганда қиялик бурчагини ни камайтириш керак.
Умуман олганда, ҳар бир ҳолатнинг ўзига хос оптимал шароити бор. Бу оптимал шароит ҳар бир факторни инобатга олиб ва технологик жараённинг бир бирига мос келган параметирларини ҳисоблангандан сўнг оптимал шароит аниқланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |