Ўзбекистон Республикаси олий

Идентив ўқув мақсади: 
1. Ерларнинг иссиқлик режимларини уларнинг жойлашишига қараб аниқлашни билади. 
2. Қуёш энергияси ҳисобига ерга қуёшдан келаётган радиацияни миқдорини ҳар хил шароит учун 
кўрсатиб беради.
3. Қуёш энергияси ҳисобига ерларни иссиқлик режимини ошириш ҳисобидан тежаладиган ёнилғи 
сарфини ҳисоблай олади. 
1-савол баёни 
Республикамиз қишлок хўжалигини шундай юксак чўққиларга кўтариш керакки, у 
халқимизнинг озиқ-овқат ва енгил саноатни хом ашёга бўлган талабини тўла-тўкис таъминласин. 
Инсон учун дон асосий озуқа ҳисобланса, пахта енгил саноат учун хомашёдир. 
Ҳар бир тонна пахтадан 3 минг метр газлама, 110 кг ёғ, 200-250 кг кунжара ундан ташқари 
химия саноати ва медицина учун зарур бўлган 200 дан ортиқ ҳар хил маҳсулотлар олиш мумкин. 
Шунинг учун ҳам давлатимиз қишлоқ хўжалигини бундан буён ҳам тобора ривожлантиришга катта 
эътибор бермоқда.
Экин майдонларини кенгайтириш, селексия, механизация, мелиорация ишларини кенг жорий 
қилиш каби бир қатор тадбирларни амалга оширмоқда.
Қишлоқ хўжалик ерларининг маҳсулдорлигини ошириш йўлларидан яна биттаси у ҳам бўлса 
фан ва техниканинг янгиликларидан фойдаланишдир.
Қуёш энергиясидан қишлоқ хўжалигида унумли фойдаланиш учун эрта баҳорда географик 
кенглиги 40-50
0
жойлашган экин майдонларини горизонтал текислигига тушаётган қуёш радиацияси 
кам бўлганлиги учун ерлар секин исийди. Тупроқ ҳарорати паст бўлганлиги учун қишлоқ хўжалик 
экинларини экиш учун етарли бўлмайди. Жойнинг географик кенглигига қараб эрта баҳорда экиш 
ҳар хил муддатларда амалга оширилади.
Қишлоқ хўжалигида ерларнинг хароратини ошириш масаласи қадим замонлардан бери 
актуал бўлиб келмоқда. Ерни хароратини ошириш бўйича А.Ф. Чудновский, Иоффе, Рябова Е., 
Айзенштат Б., Турапов И. бошқа олимлар томонидан тадқиқот ишлари олиб борилган. Ернинг 
хароратини ошириш бўйича А.Ф. Чудновский, А. Иоффелар назарий ва амалий ишларни илмий 
асосда амалга оширдилар. Улар ерларнинг тузилиш структурасини ҳисобга олиб тупроқнинг намлик 
алмашиш ҳодисасини физик методлар ёрдамида кўрсатиб беришган. Бизга маълумки, қуёш ёруғлиги 
ерга тушганда унинг бир қисми ердан қайтади, бир қисми эса ютилади. Ютилган энергия иссиқликка 
айланиб ерни қиздиришга сарф бўлади. Шундай қилиб қуёшдан келаётган радиация ҳисобига ернинг 
ҳарорати ўзгаришини иссиқлик баланс тенгламаси орқали қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин: 
R = LE + B + 

+ Р (1) 
Бу ерда

- тупроқ қатламида биологик реакция ҳисобига ҳосил бўлган иссиқлик миқдори. 
R – радиацион баланс 

---

LE -буғланиш иссиқлик сарфи
Р – ер тупроқ билан атмосфера орасидаги иссиқлик алмашиш қиймати. 
В – тупроқ қатламидаги иссиқлик миқдори. Ернинг ҳароратини ошириш бўйича аниқ 
натижалар олиш учун, ер шароитида тажрибалар ўтказиш бўйича Курмонгалик Н., Транкеевич Н., 
Герасимова Г лар текис ва қияликка эга жойларнинг харорати бир –биридан 3-4
0
С фарқ қилишини 
кўрсатиб беришган. Ундан ташқари ерларнинг ҳарорати ернинг тузилишига боғлиқлиги тўғрисида 
Адамова А, Вольни Р ва бошкалар ишлари диққатга сазовордир. 
Пахта майдонларининг иссиқлик ва температура режимларини Ғофуров В томонидан 
урганилган. 
Рябов Е томонидан ернинг иссиқлик режимини ўзгартириш учун профилини юзасини қуёш 
радиациясини қабул қилишга эффективлиги кўрсатиб берилган. Юқорида олимларнинг бажарган 
назарий ва тажриба ишлари шуни кўрсатадики ерларнинг ҳароратини ошириш учун уларнинг 
жойлашиши, тупроқ қатламини тузилиши бир-бирига боғлиқлигини назарий ҳисоблаб кўрсатиб 
бериш катта аҳамият касб этади.