Ўзбекистон республикаси олий мажлис сенати аграр, сув хўжалиги масалалари ва экология



Download 7,25 Mb.
Pdf ko'rish
bet262/368
Sana30.04.2022
Hajmi7,25 Mb.
#598631
1   ...   258   259   260   261   262   263   264   265   ...   368
Bog'liq
1 Toplam Senat 2018

№ 
Ота-она шакллари ва 
дурагайлар 
(+) 
госсипол 

Умумий 
госсипол 
мг/г 
M±m 
Σ 
V% 

Тошкент-6
55,0 
2,1 
44,9±19,0 
26,9 
59,9 

9871-И 
58,0 
1,78 
21,1±2,05 
2,89 
13,7 

С-6524 
78,2 
1,28 
43,9±3,30 
10,3 
23,5 

C-6530 
72,4 
3,9 
14,1±0,79 
1,13 
8,02 

C-6532 
81,9 
1,87 
16,3±1,59 
2,26 
13,7 

BC
3
S
1
-47-8-1-17 
94,6 
1,54 
16,5±0,20 
0,28 
1,71 

BC
3
S
1
-1-6-3-15 
95,6 
1,79 
17,2±3,64 
5,16 
29,9 
Паст (+)-госсиполли Ғ
2
дурагайлар (<70%) 

F
2
BC
3
S
1
-47-8-1-17 

C-
6524 
59,4 
1,54 
25,5±10,5 
14,8 
58,2 

F
2
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6524 
60,5 
1,68 
26,1±1,14 
1,62 
6,21 
10 
F
2
BC
3
S
1
-47-8-1-17 

C-
6530 
59,0 
1,64 
13,0±1,89 
2,68 
20,6 
11 
F
2
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6530 
65,6 
2,65 
10,6±4,54 
6,43 
60,4 
12 
F
2
BC
3
S
1
-47-8-1-17 

C-
6532 
61,4 
1,92 
15,5±1,20 
1,69 
10,9 
13 
F
2
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6532 
64,0 
1,56 
29,7±3,59 
5,09 
17,1 
Юқори (+)-госсиполли Ғ
2
дурагайлар (>90.1%) 
14 
F
2
BC
3
S
1
-47-8-1-17 

C-
6524 
93,6 
2,56 
19,2±4,40 
6,22 
67,3 
15 
F
2
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6524 
93,5 
1,50 
14,8±0,29 
0,42 
2,84 
16 
F
2
BC
3
S
1
-47-8-1-17 

C-
6530 
95,5 
1,32 
3,89±3,39 
14,7 
61,5 
17 
F
2
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6530 
94,6 
3,04 
9,59±1,80 
2,54 
12,9 
18 
F
2
BC
3
S
1
-47-8-1-17 

C-
6532 
92,4 
1,05 
12,8±1,40 
1,97 
15,3 
19 
F
2
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6532 
91,2 
1,60 
33,5±2,80 
3,95 
11,7 
Паст (+)-госсиполли Ғ
3
дурагайлар (<70%) 
20 
F
3
BC
3
S
1
-47-8-1-17 

C-
6524 
60.0 
1,61 
43,3±3,95 
8,84 
26,5 
21 
F
3
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6524 
55.0 
1,89 
56,0±5,09 
11,4 
20,3 
22 
F
3
BC
3
S
1
-47-8-1-17 

C-
6530 
67.0 
1,87 
25,5±4,91 
10,2 
19,8 
23 
F
3
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6530 
59.9 
2.51 
23,3±6,13 
13,7 
31,6 
24 
F
3
BC
3
S
1
-47-8-1-17 

C-
6532 
64.0 
1,45 
36,8±3,75 
8,40 
17,9 
25 
F
3
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6532 
64.0 
1,28 
46,0±2,55 
5,71 
12,3 
Юқори (+)-госсиполли Ғ
3
дурагайлар (>90.1%) 
26 
F
3
BC
3
S
1
-47-8-1-17 

C-
6524 
93.0 
2,56 
43,3±3,95 
8,84 
26,5 
27 
F
3
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6524 
92.0 
1,32 
56,0±5,09 
11,4 
20,3 
28 
F
3
BC
3
S
1
-47-8-1-17 

C-
6530 
90.0 
1,05 
25,5±4,91 
10,2 
19,8 
29 
F
3
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6530 
91.0 
1,50 
23,3±6,13 
13,7 
31,6 
30 
F
3
BC
3
S
1
-47-8-1-17 

C-
6532 
92.0 
3,04 
36,8±3,75 
8,40 
17,9 
31 
F
3
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6532 
91.0 
1,60 
46,0±2,55 
5,71 
12,3 
Ҳар иккала гуруҳда аксарият дурагай комбинацияларнинг қора илдиз чириш касаллиги билан 
зарарланиш даражаси ота-она шакллари даражасида ѐки ундан паст натижани кўрсатган бўлса, назорат 
навлардан яққол бардошли эканлиги аниқланди. Нисбатан юқори зарарланиш F
2
BC
3
S
1
-47-8-1-17 x C-6524, 
F
2
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6532 ва F
2
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6524 комбинацияларида кузатилиб, уларнинг қора 


271 
илдиз чириш касаллиги билан зарарланиши 25,5-33,59 % оралиғида эканлиги жадвал маълумотларидан 
кўриниб турибди. Ушбу комбинациялар назорат 9871-И ва C-6524 навлар даражасида ѐки ундан ҳам 
юқори зарарланганлигини кўрсатди. Лекин, олинган маълумотлар касаллик билан зарарланиш даражасига 
чигитдаги (+)-госсипол миқдорининг кўп ѐки кам бўлишининг сезиларли таъсири кўрсатилмагани 
тасдиқлади.
Дурагайларнинг F
3
авлодида барча ўсимликларнинг зарарланиш даражаси F
2
авлодига нисбатан 
юқори бўлди. Зарарланиш даражаси юқори бўлсада, F
2
даги қонуният сақланиб қолди, яъни нисбатан 
бардошли бўлган комбинациялар ушбу авлодда ҳам бошқаларига нисбатан толерантлиликни кўрсатди. 
Дурагайлар орасида салбий натижа, чигитида (+)-госсиполи паст F
3
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6524 (56,0 %), 
F
3
BC
3
S
1
-47-8-1-17 x C-6524 (43,32 %) ва F
3
BC
3
S
1
-1-6-3-15 x C-6532 (46,06 %) комбинацияларида қайд 
этилган бўлса, ушбу комбинацияларнинг чигитида (+)-госсиполи юқори оилалари ҳам қора илдиз чириш 
касаллиги билан юқори даражада зарарланди.
Шундай қилиб, дурагайлашда оналик шаклида олинган BC
3
S
1
-1-6-3-15 АҚШ намунаси нисбатан 
қора илдиз чириш (
Thielaviopsis bazicola) 
касаллигига бардошлилигини кўрсатиб, унинг иштирокида 
олинган дурагай комбинацияларда касалланиш даражаси нисбатан паст бўлганлиги ҳам тасдиқланди. 
Бундан ташқари, қора илдиз чириш касаллигига чигитдаги (+) госсипол миқдорининг юқори ѐки паст 
бўлиши ҳам қисман таъсир этиши, яъни чигит таркибида (+) госсипол миқдори юқори бўлганда, 
зарарланиш даражасининг пасайиши аниқланганлигини хулоса қилиш мумкин. 
 
КАРТОШКА ЯНГИ НАВЛАРИНИ БИР ЙИЛДА ИККИ ҲОСИЛ ОЛИШГА ЯРОҚЛИЛИГИ 
БЎЙИЧА БАҲОЛАШ 
 
М.А.Ҳасанов, Ф.А.Облоқулов, И.Т.Эргашев 
Самарқанд қишлоқ хўжалик институти 
Кейинги пайтларда республикада картошка селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш 
технологияларини такомиллаштириш бўйича катта илмий, амалий ва ташкилий тадбирлар амалга 
оширилмоқда. Шунингдек, картошка маҳсулотлари билан аҳолини йил давомида таъминлаб туриш учун 
экиндан юқори ва сифатли ҳосил олиш билан бирга ҳар бир тупроқ-иқлим минтақаси учун экиладиган 
навларни тўғри танлаш катта аҳамият касб этади. 
Ўзбекистонда картошка асосан икки муддатда: баҳорги ва ѐзги муддатларда етиштирилади. Ҳар 
икки муддатда ҳам навлар қанча эртапишар бўлса шунча яхши ҳисобланади. Чунки баҳорги муддатда 
экилганда ѐзнинг иссиқ даври бошлангунигача тезпишар навлар етарли ҳосилни тўплай олади. Ёзги 
муддатда экилганда эса ўсимликларнинг ўсув даври ҳавонинг секин даврига тўғри келади ва кузнинг 
совуқ тушиш давригача ҳосил пишиб етилиши талаб этилади. 
Республикамиз шароитида картошка селекциясининг асосий вазифаларидан бири навларнинг бир 
йилда икки ҳосил олишга яроқлилигидир. Бундан ташқари, бир йилда икки марта ҳосил олишнинг бир 
қанча афзалликлари бор. Масалан, ѐзда ковлаб олинган туганакларни уруғлик мақсадларида келгуси йил 
баҳоргача сақлаш учун қилинадиган сарф харажатлар камаяди, туганакларнинг сақланувчанлиги 
яхшиланади, чириш касалликлари туфайли юз берадиган чиқим камаяди. Шунингдек, тезпишар картошка 
навларидан бир йилда икки марта ҳосил олиш усулининг селекция жараѐнига тадбиқ этилиши экиннинг 
селекция жараѐнини икки марта жадаллаштиради.
Картошкани икки ҳосилли экин сифатида ўстириш, яъни эртаги (баҳорги) муддатда ўтган йилги 
уруғлик туганаклардан, ѐзги (кечки) муддатда эса эртаги картошка янги ҳосилини ковлаб, қайта экиш 
йўли билан бир йилда икки марта ҳосил (вегетатив авлод ѐки бўғин) олиш масаласи катта аҳамиятга эга 
[1]. 
Кейинги йилларда картошкани икки ҳосилли экин сифатида ўстириш натижасида кенг экилаѐтган 
тезпишар ва ўртатезпишар навлар уруғчилигини яхшилашга қаратилган асосий усуллардан бўлиб, унинг 
муваффақиятлари навларни тўғри танлашга, уруғлик материал сифатига, барча агротехнологик
фитосанитария ва уруғчилик тадбирларини ўтказиш ишига боғлиқ эканлиги тўғрисида хулоса қилиш 
мумкин. Бу усулда картошка етиштиришга мослик селекция жараѐнида намуналар баҳоланиши лозим 
бўлган селекциянинг Ўзбекистон шароити учун асосий йўналишлардан бири ҳисобланади [3]. 
Айтиш мумкинки, туганакларни тиним давридан чиқариш усуллари ҳамма навларда ҳам кутилган 
натижани бермайди. Шунинг учун картошка селекциясида – тиним даври қисқа ѐки икки ҳосилли экинга 
мос навларни яратиш: иккинчидан – картошкани қисқа муддатда тиним давридан чиқариб, тўла ва қийғос 
ўсимликлар олишни таъминлайдигин ўстирувчи экологик тоза, зарарсиз ўстирувчи стимуляторларни 
ишлаб чиқиш амалий жиҳатдан катта аҳамиятга эга [1]. 
Ёзда ковлаб олинган янги туганакларни тиним ҳолатидан чиқариш учун махсус ўстирувчи 
стимуляторлар эритмасида ишлов бериб қайта экилади. Шунинг учун навларни янги ковлаб олинган 


272 
туганаклари билан қайта экишга яроқлилик кўрсаткичларидан бири бу ўстирувчи моддалар таъсирида 
уруғлик туганак кўзчаларнинг уйғонувчанлиги ва тез тўла дала унувчанлиги ҳисобланади.
Тадқиқотлар Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадқиқот институтининг 
Самарқанд илмий тажриба станцияси далаларида ўтказилди. Тажриба даласи ўтлоқи-бўз тупроқ бўлиб 
сизот сувларининг жойлашиши чуқурлиги 9-11 м. Тажрибада навлар 70х20 см. схемада тўрт қайтариқда 
баҳорги ва ѐзги муддатларда экилди. Делянка майдони 28 м
2
ни ташкил этди. Тадқиқотлар давомида 
фенологик кузатишлар ва биометрик ўлчовлар Картошка хўжалиги илмий-тадқиқот институти услубида, 
ѐзда янги ковлаб олинган туганаклар Самарқанд қишлоқ хўжалик институти олимлари тавсиялари (1983) 
асосида ўстирувчи стимуляторлар эритмасида ишланиб қайта экилди. Тадқиқотлардан олинган натижалар 
Б.А. Доспехов [2] услуби бўйича статистик ишланди. 
Тадқиқотларимизда янги ковлаб олинган уруғлик картошка туганакларининг бир йилда икки 
ҳосил олишга яроқлилигини баҳолашнинг янги лаборатория усулидан фойдаланилди. Бу усул ҳозирги 
пайтда Ўзбекистон интеллектуал мулк агентлигига патент олиш учун топширилган.
Картошка янги навларини янги ковлаб олинган туганаклари билан махсус ўстирувчи моддалар 
эритмаси таъсирида қайта ишланди ва уруғлик туганак кўзчаларнинг уйғонувчанлиги ҳамда тез дала 
унувчанлиги ўрганилди.
Натижаларнинг кўрсатишича, ўрганилаѐтган ҳамма янги картошка навлари бир йилда икки ҳосил 
олишга яроқли бўлиб, фақат Гўзал нави туганакларининг уйғонувчанлиги бироз пастроқ (82%) 
кўрсаткичга эга бўлди. Лаборатория шароитидаги туганакларнинг унувчанлиги бошқа навларда 94,0-
96,2% ни ташкил этди. Фаровон навининг лаборатория шароитида туганакларини унувчанлиги 94,2%, ва 
Улуғбек навида эса 94,0% кўрсаткичга эга бўлди. Айниқса Фируза навида туганакларнинг унувчанлиги 
анча юқори 96,2% бўлди. Стандарт сифатида олинган Сантэ навида эса бу кўрсаткич ўртача 86% ни 
ташкил қилди. Шуни таъкидлаш керакки, туганакларнинг лаборатория унувчанлиги билан дала 
унувчанлиги ўртасида коррелятив боғлиқлик кузатилди. Масалан, навлар бўйича туганакларининг дала 
унувчанлиги Фаровон навида 88,6% ни, Улуғбек навида 89,8% ни ва Гўзал навида эса паст кўрсаткич 
77,1% ни ташкил қилди. Стандарт сифатида олинган Сантэ навида эса бу кўрсаткич ўртача 84,5% ни 
ташкил этди.
Бундай натижа эса, конкурс нав синовида янги навларнинг бир йилда икки ҳосил олишга 
яроқлилигини баҳолашда биз томондан ишлаб чиқилган янги усулининг самарадорлигини кўрсатади 
(жадвал). 
жадвал 

Download 7,25 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   258   259   260   261   262   263   264   265   ...   368




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish