Ўзбекистон республикаси олий мажлис сенати аграр, сув хўжалиги масалалари ва экология

Фойдаланилган адабиѐтлар: 
1.
Аманов М.А. Водный режим и засухоустойчивость пшеницы и ячменя в онтогенезе в условиях 
равнинно-холмистой зоны богары Узбекистана. Автореф. Канддисс. –Киев, 1966. –С. 24. 
2.
Dhanda S.S., Sethi G.S., Behl R.K., Indices of drought tolerance inwheat genotypes at early stages 
ofplant growth. Journal of Agronomyand Crop Science, 190. 2004. –PP. 6-12. 
3.
Reynolds M. P., Balota M., Delgado M.I.B., Amani I.and Fishser R.A. Physiological and 
morphological traits associated with spring wheat yield under, hat, irrigated conditions. Aust. J. Plant Physiol. 21: 
1994. –PP. 717-730. 
 
ҚУРҒОҚЧИЛ МИНТАҚАЛАР УЧУН КУЗГИ БУҒДОЙНИНГ ҲОСИЛДОР
НАВЛАРИНИ ТАНЛАШ 
А.З.Файзуллаев 
Дон дуккакли экинлар ИТИ Қашқадарѐ филиали 
 
Ўзбекистонда буғдой экиладиган минтақалар иқлимининг асосий ҳусусиятлардан бири қурғоқчил
шароит ҳисобланади. Ўзбекистонда тез-тез содир бўладиган қурғоқчилик буғдойнинг ўсув даври 
давомида ўсимликка катта таъсир кўрсатиб, ҳосилдорлик ва дон сифатининг пасайишига сабаб бўлади. 
Қурғоқчилик ўсимликларда органик модда тўпланиш миқдорини камайтиради, барглар ўсишини 
секинлаштириб, асосий фотосинтез ўтадиган ишчи юзасини қисқартиради. Шунинг учун Ўзбекистонда 
яратиладиган янги навларга қўйиладиган асосий талаблардан бири-бу юқори маҳсулдорликка эга бўлган 
ҳолда қурғоқчиликка чидамлилик хусусиятидир. 
Ғаллачилик сохасидаги мавжуд муммоларни ҳал этишда ва ялпи дон ҳосилдорлигини ошириш 
учун қурғочил минтақаларда экилаѐтган кузги буғдой буғдой навларидан гектаридан 6-8 центнер юқори 
ҳосил берадиган ва дон сифат кўрсаткичлари кучли навларни яратиш ва ишлаб чиқаришга жорий этиш 
тақозо этмоқда. 

---

252 
Бу борада Дон ва дуккакли экинлар илмий тадқиқот институти Қашқадарѐ филиалининг Қамаши 
агроучаскаси лалмикор тажриба майдонида ҳосилдор навларни синаш кўчатзори ташкил қилинган бўлиб, 
тадқиқотлар олиб бориш учун 20 та юмшоқ буғдой нав ва тизмалар синовдан ўтказилиб, ҳосилдор ва дон 
сифат кўрсаткичларига баҳо берилди. 
Тажрибада ўрганилган нав ва тизмалар 3 қайтариқда жойлаштирилди.
Ўзбекистонда кузги буғдойнинг бошоқ тортиши об-ҳавонинг қуруқ ва иссиқ даврига тўғри келади. 
Апрел ойининг охири май ойининг бошларида ѐққан ѐғингарчиликлар кузги буғдой ҳосилдорлигига 
деярли таъсир кўрсатмайди. Бу даврда ѐғингарчиликлар миқдори кам бўлиб, улар фақат тупроқнинг юза 
қатламини намлаши мумкин. Шунинг учун қурғоқчил минтақа тупроғининг пастки қатламларида намлик 
захираси катта аҳамиятга эга. Тажрибада ўрганилган нав ва намуналарнинг деярли барчасида бошоқ 
тортиш фазаси андоза Тезпишар, Кўкбулоқ ва Равон навларида катта фарқ сезилмади. Униб чиқиш – 
бошоқлаш даври давомийлиги 117-125 кунни ташкил қилди. Ўрганилган нав ва намуналар орасида 2016-
23FAWWON-SA-Plot- 44тизмаси андоза навларига нисбатан эрта бошоқлаш фазасига ўтди. Ушбу намуна 
бошоқлаш даври 1 май куни, униб чиқишдан-бошоқлаш давригача бўлган кун 117 кунни ташкил этгани 
кузатилди. 
Ўзбекистоннинг жанубий минтақасида куги буғдой май ойининг охири ва июнь ойида пишиб 
етилади. Тажрибада ўрганилаѐтган нав ва тизмаларнинг униб чиқиш – пишиш даври давомийлиги 150 
кундан 157 кунгача эканлиги кузатилди. 
1000 та дон вазни доннинг йириклиги ва тўлалигини билдирадиган кўрсаткичдир. Бу навдорлик 
белгиси бўлиб, шунинг билан биргаликда кучли даражада тўлишиш давридаги иқлим шароитга боғлиқдир 
деб таъкидлайди (Удачин Р.А.1984). Буғдой донининг катталиги ўсиш даврининг давомийлиги хусусан, 
бошоқлаш, пишиб етилишнинг чўзилиш даврига боғлиқ.
Андоза ―Тезпишар‖ навида 1000 дона дон вазни 28.4 г, ―Кўкбулоқ‖ навида 36.8 г, ―Равон‖ навида 
28.1 г, ўрганилган 2016-23FAWWON-SA-Plot- 44 тизмасида 40.1 граммни ташкил этганлиги аниқланди.