Zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati

11-Amaliy ish 
Releli himoya, elektr avtomatika, telemexanika va ikkilamchi 
zanjirlarni ekspluatatsiya qilishda texnik talablar va havfsizlik 
 
1. Barcha releli himoya, ikkilamchi zanjir, elektr avtomatika, elektr ulchash va 
telemexanika qurilmalari EQTQ ga muvofiq; bo‗lishi shart. 
2. Podstansiyalarda yoki taqsimlovchi qurilmalarda o‗rnatilgan RXLvaT 
qurilmalarining ishlashini tahlil qilish va elektr uzatish havo liniyalarida 
shikastlangan joylarni aniqlash uchun qo‘llaniladigan avariya rejimlarida 
avtomatik tezlanib yozadigan o‗ziyozar asboblar, avariyaviy yozuvlarshshg 
avtomatik ossillograflari, shu jumladan, ularni ishga tushuruvchi qurilmalari, qayd 
qiluvchi asboblar (indikatorlar) va boshqa qurilmalar EQЩ talablariga muvofiq 
bo‗lishi shart. 
3. Energiya bilan ta‘minlovchi tashkilot bilan iste‘molchiniig aloqa 
liniyalaridagi, shuningdek energiya bilan ta‘minlovchi tashkilot dispetcherining 
tezkor bopщaruvidagi yoki tezkor karamidagi iste‘molchilar podstansiyalari 
transfor- matorlarining (avtotransformatorlarining) 5fiatmalari qiymati energiya 
bilan ta‘minlovchi tashkilotning tegishli RXL xizmati bilan kelishilgan bo‗lishi 
shart. 
Urnatma qiymatini tanlashda, avtomatik ulash va avtomatik kayta ulash 
qurilmalarining borligi xisobga olinib, harakatning selektivligi ta‘minlanishi shart. 
Bundan tashqari, selektivlik bo‘yicha urnatma qiymatini aniqlashda sexlardagi 
agregatlar va mexanizmlarning texnologik avtomatikasi va blokirovkasi 
qurilmalarining ishlashi xisobga olinishi shart. 
4. Releli himoya qurilmalarining barcha o‘rnatma qiymatlari korxona va 
energiya bilan ta‘minlovchi tashkilotning minimal elektr yuklamasi sharoitlarida, 
elektr ta‘minotining amaldagi sxemasi uchun tekshirilishi shart. 
5. Tezkor tok zanjirlarida himoya apparatlari (saqlagichlar va avtomatik 
uchirgichlar) harakatining selektivligi ta‘minlanishi shart. 
6. Ekspluatatsiya qilishda releli himoya, elektr avtomatika, telemexanika 
qurilmalari va ikkilamchi zanjirlarning normal ipshashi uchun sharoitlar (ruxsat 
etilgan harorat; namlik, titrash, ishchi parametrlarning nominaldan chetga chikishi 
va bolщalar) ta‘minlanishi shart. 
7. Elektr tarmogining ish rejimiga va selektivlik shartlariga, vazifalariga va 
ishlash prinsiplariga kura ishdan chikarilgan bo‗lishi lozim bo‗lgan qurilmalardan 
tashqari ekspluatatsiya qilinayottan RXLvaT qurilmalari doimo ulangan ishchi 
holatida bo‗lishlari shart. 

---

69 
RXLvaT qurilmalarini rejali ishlashdan chiqarish tegishli buyurtma bilan 
rasmiylashtirilishi va Yuqori turuvchi navbatchi xodimning (mansubligi bo‘yicha) 
ruxsati bilan amalga oshirilishi shart. 
Noto‗g‗ri ishlash xavfi tugilgan xolda, RDAvaT qurilmalari yuqori turuvchi 
navbatchi xodimning ruxsatisiz, lekin keyinchalik unga xabar berib, mahalliy 
yuriqnomaga muvofiq va buyurtma rasmiylapggirilib, ishlashdan chikarilishi 
kerak. Bunda ishda kolgan releli himoya qurilmalari elektr uskunalarni va elektr 
uzatish liniyalarini barcha turdagi shikastlanishlardan tulik himoyalashni 
ta‘minlashi shart. Agar bunday shartga rioya kilinmasa, vaqtinchalik himoya 
qilinishi yoki ulanma uchirilishi shart. 
8. Ixtisoslashtirilgan tashkilot tomonidan sozlash ishlari bajarilganda, ularni 
qabul qilishni RDAvaT qurilmalariga texnik xizmatni amalga oshiruvchi xodimlar 
amalga oshiradilar. 
Yangi montaj kilingan qurilmalarni ekspluatatsiya qilishga ruxsat, releli 
himoya, avtomatika va telemexanika jurnaliga yozilib, ushbu korxona (yuqori 
turuvchi tashkilotlar) vakili va sozlash tashkilotining javobgar ijrochisi imzolari 
bilan rasmiyl ashtiril adi. 
Korxonada RXLvaT qurilmalariga texnik xizmat ko‗rsatuvchi xodimlar 
bo‗lmasa, unda ularni yuqori turgan tashkilot xodimlari qabul kiladilar. 
9. RXLvaT va signalizatsiya qurilmalari panellari va shkaflarining oldi va 
orka tomonlarida, shuningdek bopщaruv panellari va pultlarida dispetcherlik 
nomlariga mos ravishda ularning vazifalarini k)fsatuvchi yozuvlar, ularda 
o‗rnatilgan apparatlarda esa - sxemalarga muvofiq yozuvlar yoki markirovka 
bo‗lishi shart. 
10. Kiskich yigmalariga (katorlariga) ulangan simlar sxsmalarga mos 
keluvchi markirovkaga ega bo‗lishi shart. 
Nazorat kabellarida markirovka, ularning oxirlarnda, tarmoqpaiishida va kabel 
okimlarini kesishish joylarida, devor, ship va sh.u. orkali utish joylarida ikki 
tomonda bo‗lishi shart. 
Bush kabel tolalarining oxirlari izolyatsiyalangan bo‗lishi shart. 
I. Yerga nisbatan RXAvaT qurilmalarining elektr boglangan ikkilamchi 
zanjirlarining izolyatsiya qarshiligi, shuningdek elektr boglaimagan turli 
muljaldagi zanjirlar 5ftasidagi (ulchash zanjirlari, tezkor tok, signalizatsiya 
zanjirlari) izolyatsiya qarshiligi har bir birikma uchun 1 MOm dan kam 
bo‗lmasligi, 
teleboshqaruvning 
chashki 
zanjirlarida 
va 
telemexanika 
qurilmalarining 220 V kuchlanishli ta‘minlash zanjirlarida esa -10 MOm dan kam 
bo‗lmasligi ta‘minlanishi shart. 
RHAvaT qurilmalari zanjirlari, teleboshqaruvning chikish zanjirlari va 220 V 
ta‘minlash zanjirining izolyatsiya qarshiligi 1000-2500 V ga mujallangan 

---

70 
megaommetr bilan, ishchi kuchlanishi 60 V va undan kam bo‗lgan RHA 
qurilmalari zanjirlari va telemexanika zanjirlari 500 V ga muljallangan 
megaommetr bilan Ulchanadi, 
Tarkibida yarim o‗tkazgich va mikroelektronika elementlari bor bo‗lgan 
RHAvaT qurilmalarining ikkilamchi zanjirlari izolyatsiyasiii tekshirishda, ushbu 
elementlarning shikastlanishini oldini olish choralari kurilishi shart. 
12. RXAvaT qurilmalarini montajdan keyin ulashda va birlamchi profilaktik 
sinovlarida RXLvaT elektr boglangan zanjirlarining va har bir ulanmani boshqa 
barcha ikkilamchi zanjirlarining yerga nisbatan izolyatsiyasi, shuningdek bitta 
panel chegarasida joylashgan elektrli boglanmagan zanjirlar orasidagi izolyatsiya, 
60 V va undan past ishchi kuchlanishga xisoblangan elementlar zanjirlaridan 
tashqari, o‗zgaruvchan tokning 1000 V kuchlanishi bilan 1 minut davomida 
sinalishi shart. 
13. RXLvaT qurilmalarining barcha to‗g‗ri va noto‗g‗ri ishlashi holatlari, 
shuningdek ularga tezkor va texnik xizmat ko‗rsatish jarayoiida aniqlangan 
nuqsonlar (nosozliklar) xizmat ko‗rsatuvchi xodimlar tomonidan sinchkovlik bilan 
taxlil qilinishi kerak. Xodi ml ar barcha nuqsonlarni bartaraf qilishlari shart. 
122 
14. RXLvaT qurilmalari va ikkilamchi zanjirlar texnik xizmat ko‗rsatishdan 
utishlari shart, ularning xajmi va davriyligi amaldagi qoidalar bilan belgilanadi. 
Noto‗g‗ri ishlab ketishdan keyin, qurilmalarni kushimcha (avariyadan keyin) 
tekshiruvlari o‗tkazilishi shart. 
15. Texnik xizmat ko‘rsatishda RXAvaT qurilmalarini tekshirish uchun sinash 
qurilmalari, 
ushbu 
maqsadlar 
uchun 
boshqarish 
shchitlari 
xonalariga, 
podstansiyaning taqsimlovchi qurilmalariga va boshqa joylarga o‗rnatilgan 
shtepsel rozetkalariga yoki shchitchalarga ulanishi kerak. 
16. Releli himoya, elektr avtomatika va telemexanika bopщaruv panellarining 
(shkaflarining) va pultlarining oldi tomonini, ularga o‗rnatilgan apparatlarni davriy 
ravishda maxsus ukitilgan xodim changdan tozalashi shart. 
Ochiq iShlangan apparatlarni, shuningdek ushbu panellar (shkaflar) va 
pultlarning orka tomonini RXLvaT qurilmalariga xizmat ko‗rsatuvchi xodim yoki 
yo‘riqnoma utgan tezkor xodim tozalashi shart. 
17. Nazoratning va boshqa operatsiyalarning davriyligi, shuningdek 
xodimlarning XLrakat tartibi mahalliy yuriqnomalarga muvofiq, ob‘ektlarga 
xizmat ko‗rsatish tartibi (korxona xodimlari tomonidan, markazlashgan va boshqa) 
xisobga olingan xolda belgilanadi. 
18. RXAvaT qurilmalar boshqaruv pultlari va panellari (shkaflari) 
yigmalarining (katorlarining) bevosita yaqinida bexosdan ulanishi ulanishni 
uchirilishini yoki ulanishini, tezkor tok zanjirlarida yoki sinxron generatorning 

---

71 
(elektr dvigatelning, kompensatorning) ko‗zgatish zanjirlarida qisqa to‗tashuvni 
yuzaga keltirishi mumkin bo‗lgan kiskichlar bo‗lmasligi shart. 
19. Metall kobikli nazorat kabellaridagi shikastlanish- larni bartaraf qilishda 
yoki ularni o‗zaytirishda, tolalarni birlashtirish germetik muftalar o‘rnatish bilan 
yoki bu maqsad uchun muljallangan kutilar yordamida amalga oshiriladi. Ushbu 
muftalar va kutilarni maxsus jurnalda xisobga olinishi yuritilishi kerak. 
O‘rta xisobda bitta kabelning har 50m ga bittadan K$ta bo‗lmagan yuqorida 
ko‗rsatilgan birikmalar to‘g‘ri kelishi kerak. 
Polivinilxlorid va rezina kobikli kabellar, odatda epoksidli ulash muftalari 
yordamida yoki qisqichlarning o‘tish qatorlarida ulanishlari kerak. 
20. Agar izolyatsiyasi havo, yoruglik va moy ta‘siridan emiriladigan nazorat 
kabellari kullanilgan bo‗lsa, kiskichlardan tugallash muftalarigacha bo‗lgan tola 
uchastkalarida bu emirilishga tuskinlik qiluvchi kushimcha koplama qilinishi shart. 
21. Avariyaviy va oshxlantiruvchi signalizatsiya qurilmalari doimo ishga tayyor 
holatda bo‗lishi va davriy ravishda sinovdan o‗tkazib turilishi shart. 
Asosiy e‘tiborni tezkor tokning mavjudligiga, ikkilamchi zanjirdagi avtomatik 
uchirgichlar va saqlagichlarning ishga yaroqliligiga, shuningdek uchirgichlarning 
bopщaruv zanjirlariga karatish kerak. 
Iste‘molchilar elektr qurilmalarini texnik ekspluatatsiya qilish qoidalariga