Ўзбекистон республикаси мудофаа вазирлиги

82-расм. Зирхли транспортер (БТР-80) платформада жойлашиш тартиби


Эскарп ( французча  Эсcарпе “қиялик”, “қия” маъносини англатади) дастлаб узоқ муддатли ёки дала истеҳкомлари билан ишланган отнинг тик ички қиялиги эди; бизнинг давримизда , шунингдек, танкга қарши (транспортга қарши) лойдан ясалган тўсиқ, душманга қараган ва 15⁰ дан 45 ° гача бўлган тепалик ёнбағридаги (дарё соҳили) баланд (2-3 м) тик қиялик шаклида мавжуд.
Нишабда сунъий девор билан тугайдиган горизонтал платформани олиш учун чуқурчалар очилади. Қазиш пайтида қазиб олинган тупроқ участканинг четига нишабнинг тушиши томон ташланади, шундан парапет ҳосил бўлади.
Эскарпнинг таъсири шундан иборатки, душман танки ёнбағирга чиқиб, парапетадан ўтиб, ўзини тупроқ деворининг олдида, техник хусусиятларига кўра енгиб бўлмайдиган ва у сабабли ўта олмайди. Парапетнинг мақсади - эскарпни ниқоблаш ва пичоқ деворларини тўп отишидан вайрон қилишдан ҳимоя қилиш.
Эскарп нотекис ерларда ва дарё бўйларида ҳимоя чизиқларини жиҳозлашда ишлатилади. Эскарплардан фойдаланиш чекланган, бир томондан, зарурий тупроқ ишлари, бошқа томондан, 15-45 ° бурчаклар оралиғига тушиб, душманга қараган табиий қияликларнинг мавжудлиги.





83-расм. Эскарпнинг кўриниши





84-расм.Танкка қарши зовур

Танкка қарши зовурлар, иккинчи жаҳон уруши йилларида кенг қўлланилган мухандислик иншоатларидан ҳисобланади. Москва ва Ленинградни ҳимоя қилишда минглаб фуқаролар бу ариқларни қазишди. Миллион кубометр тупроқ қазилди, миллионлаб одам-соат сарфланди.

Гап шундаки, 100 метрлик танкга қарши зовур парчаларининг меъҳнаткашлиги экскаваторнинг 20-25 машина соатига тенг. Агар биз қўл меҳнатига ўгирсак, 100 киши-кун учун 125 кишилик кунлик малакали қазувчилар керак бўлади. Агар биз портловчи усулда айғоқ ясасак, 100 метрлик айғоқ учун 40-50 киши / соат ва 2-3 машина-соат экскаватор талаб қилинади. 
Шу билан бирга, ариқни кесиб ўтиш учун қурилма 3 дақиқадан (танк кўприги), экскаваторларнинг 5 соатлик иш вақтини талаб қилади. Портлаш усулига ўтиш 30-40 дақиқада амалга оширилади.
Уруш тарихи шуни аниқ кўрсатиб бердики, катта миқдордаги иш ҳақи сарфланадиган кўп километрли танкга қарши зовурларни қуриш душман танклари учун жиддий кечикишни таъминламайди. Танкка қарши зовур ҳимоясига жалб қилинганлар яхши ҳимояланмаганликлари сабабли душман танклари ҳамда зирхли техникаси ўқотар қуроллари ва пулемётларидан самарали ўт очиб ўзлари учун ўтиш жойлари жихозлайдилар.
Шунга қарамай, танкга қарши бундай тўсиқ маълум вақт душман техникаси ҳаракатини чеклаб вақтдан ютқазишга олиб келади.
Қулай шароитларда зовурлар қандайдир рол ўйнаши мумкин. Масалан, 100-200 метр узунликдаги қайиқ ёрдамида биз ботқоқ ва дарё орасидаги бўшлиқни ёпишимиз мумкин. Танкка қарши пиёда остида биз жар, дарё ёки дарёни тик қирғоқлар, канал билан жиҳозлашимиз мумкин.
Бироқ, ариқ ўз вазифасини бажариши учун маълум шартларга риоя қилиниши керак.
Шланг чуқурлиги камида 2 метр, кенглиги камида 5 метр бўлиши керак. Душманга қараган девор 45-60⁰ қияликка эга бўлиши керак, қарама-қарши 60-65⁰. Деворларни тик қилиш мантиқий эмас, чунки тик қияликлардан тушган ер қулаб тушади ва душманга хандақни енгиб ўтишни осонлаштиради. Парапетанинг баландлиги 0,5 метрдан ошмаслиги керак ва парапетнинг майдонга қараган томонлари тахминан 7 метрга саёз бўлиши керак. Бундай бровлерлар ҳайдовчини кузатиш мосламалари даражасидан ерни кузатишда қайсидир маънода паналайди, кўришини қийинлаштиради.
Парапетнинг қирғоққа қараган томони тик бўлиши керак, полнинг парапетаси эса панагоҳ четидан камида 1,5 метр, лекин 2 метрдан ошмаслиги керак. Булар бир ярим метрдан икки метргача хандақни кенгайтиради. Гап шундаки, биз панадан сакраб ўтмоқчи бўлганимизда, танкнинг изларини ердан ажратиш бу пана четидан эмас, балки 1,5-2 метр масофада, пана четига тушганда содир бўлади. Пастдаги хандақнинг кенглиги шундай зовурга тушган танк хандак бўйлаб айлана олмаслиги ва орқа қияликдан кўтарила олмаслигидан келиб чиқиб танланади. 2 метр чуқурлик ва кенглиги 2 метр бўлган танк, танкни қурол ишлатишга халақит беради.
Табиийки, танкга қарши ёнғин танкга қарши қурол ва пулемёт ёки снайперлар билан қопланиши керак. Танкга қарши миналарни қазишга фақат қарама-қарши парапетда рухсат берилади ва миналар қайтариб бўлмайдиган бўлиши керак, акс ҳолда душман зовурни кесиб ўтаётганда уларни портлатиш учун ишлатиши мумкин.